نرگس حجتی
نگاشتن از 60 سال مجاهدت در راه اسلام در گزارشی کوتاه، بی مهری است در حق هر روز این مجاهدتها! اگر به خود جرات و اجازه نگاشتن درباره استاد خسروشاهی را دادم فقط برای عرض ارادت بود به مقام والای ایشان و یادآوری یک وجه از چندضلعی خدمات ایشان به اسلام و جامعه مسلمین، به همه‌ی دغدغه مندان جهان اسلام؛ خدماتی که محدود به مرزهای ایران و شیعه نماند و هر جا که حضورش را الزامی دید و دیدند حاضر بود، از مظهر مسیحیت جهان، ایتالیا گرفته تا الازهر مصر! شاید گزاف نباشد اگر بگوییم با بسیاری از شخصیتهای بزرگ جهان اسلام و هم عصر خویش هم کلام شد و خاطه و تجربه ای از آنها ثبت نمود برای آیندگانی که درصدد اتصال و اتحاد تکه های امت اسلامی اند. هر جا بود زبان و قلمش سلاحش بود برای اصلاح و صلح؛ چون از مسیر و دغدغه خویش به خوبی آگاه بود و میدانست که در جستجوی تقریب مذاهب است و عزت مسلمین! حتی اگر این مسلمان حسنی مبارک باشد، رنج می برد از اینکه او را خوار و ذلیل در مقابل دشمنان اسلام ببیند:
«در ملاقات چند ماه قبل حسنی مبارک و شاه اردن و محمود عباس ـ ابومازن ـ با باراک اوباما در واشنگتن که نخست وزیر رژیم صهیونیستی ـ نتانیاهو ـ هم حضور داشت، در موقع حرکت به سوی اطاق مذاکره، آنطور تلویزیون های بین المللی تصویر آن را بطور مکرر پخش و پوشش دادند، آقای حسنی مبارک در موقع حرکت، با کمال شرمندگی پشت سر نتانیاهو گام بر می داشت که این امر برای من، علیرغم عدم موافقت با آقای مبارک و رژیم حاکم بر مصر بسیار دردناک… بود!» [1]
در اینجا نه به دهها تالیف و ترجمه اش، نه به صدها مقاله اش، نه به بی شمار مصاحبه و کنفرانس هایش در کشورهای مختلف و نه نشست هایش با شخصیتهای بزرگ خواهیم پرداخت. بلکه مجالی کوچک یافتیم برای اشاره به بزرگترین دغدغه اش در نزدیک کردن دلهای مسلمین به هم؛ برای پرداختن به تلاشهایش در «دمیدن نفسی بر کالبد بی جان دارالتقریب» و تلاشش برای احیای روابط دو ملت مسلمان ایران و مصر. که به قول رهبری: «ایشان … انگیزه و همتی کم‌نظیر در تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی و اتحاد مسلمین به کار می‌بردند.» [2]
در دوره اقامت 3 ساله در قاهره به عنوان رئیس نمایندگی جمهوری اسلامی ایران، علاوه بر حضور در محافل علمى – سیاسى و سخنرانى و مصاحبه تلویزیونى و مطبوعاتى و ده ها نوبت ملاقات با شیخ الازهر و مقامات علمى – سیاسى مصر، بیش از 50 جلد کتاب و نشریه درباره انقلاب اسلامى ایران، تشیع و اهل بیت (علیه السلام) تألیف و یا با همکارى و مساعدت ایشان در مصر منتشر گردید که این خود خدمت بزرگى در راستاى وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامى بود.[3]
اولین حرکت علمی و عملی تقریب بین مذاهب اسلامی، در سال ۱۹۴۷م. به همت مرحوم آیت‌الله بروجردی و با همکاری شخصیتهای بزرگ الأزهر با عنوان «دارُ التقریب بین المذاهب الاسلامیه» در قاهره تشکیل گردید. برخی از شخصیتهای دغدغه مند در حوزه وحدت جهان اسلام توانستند در آن مقطع تاریخی با ایجاد حسن تفاهم بین علمای مذاهب اسلامی گامهای موثر و جاودانه ای در رفع شبهات بین مذهبی بردارند. اما این حرکت در آغاز راه و تحت تاثیر تندبادهای سیاسی آن دوران و سرکوب حرکتهای اسلامی متوقف شد. حتی بعد از انقلاب اسلامی ایران و تلاشهای نظام اسلامی ایران، به خاطر عدم حضور الازهر مصر عملا موتور وحدت توان به حرکت درآمدن نداشت. شاید این نیاز به حضور الازهر برای پیش رفتن تقریب مذاهب را بسیاری از وحدت طلبان ایرانی دریافته بودند اما آنکه این علم را به عمل کشاند مرحوم خسروشاهی بود.
عام مجاهد خسروشاهی از زمان حضور در مصر به‌عنوان مسئول «دفتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران» به دنبال احیای حرکتی بود که دهه ها پیش آغاز شد اما پیش نرفت. به قول خودش استمرار اندیشه‌های «طلبگی» و «وحدت‌طلبانه»، سبب شد که به فکر احیای مجدد «دارُ التقریب» در قاهره”[4] بیفتد. شرح مبسوط تجربیات این تلاش و مجاهدت برای بازگرداندن حیات به کالبد بی جان «دارالتقریب» مفصلا در کتاب «میزگرد: تقریب بین مذاهب اسلامی در قاهره – مصر» آمده است. از مهمترین کارهای عملی ایشان در احیای تلاشهای پیشینیانش در مسیر تقریب اعزام هیئت بلند پایهای از مصر برای شرکت در کنگره بزرگداشت آیت الله بروجردی و شیخ محمود شلتوت در دیماه 1379 بود.
در اهمیت این کنگره همین بس که «الاهرام» یکی از روزنامه‌های مهم مصری نوشت در طول تاریخ پس از وقایع تأسف‌بار در صدر اسلام، هیچ‌گاه چنین اجتماع باشکوه و مهمی از رهبران جهان تشیع و تسنن در یک‌جا تشکیل نشده بود. و در آغاز گزارش دو روزه خود از این کنگره اینگونه نوشت: الأهرام امروز پرونده «تقریب مذاهب اسلامی» را می‌گشاید… این کنفرانس علاوه بر مطبوعات مصر و ایران در منطقه عربی نیز بازتاب گسترده و قابل‌توجهی داشت.[5] اما نکته ای تامل برانگیز در هدف او از این همه دغدغه و تلاش برای بازگرداندن علمای اسلام پای میز وحدت،«ارائه راهکارهای جدید پیش پای امت اسلامی برای مقابله با شبیخون‌های فرهنگی بر ضد مسلمانان از سوی امپریالیزم»[6] بود! استفاده از تعبیر «شبیخون» حاکی از اوج دغدغه و نگرانی او درباره‌ی امت اسلامی بود. جالب آنکه تنها راه مقابله با آنرا هم در تفاهم و همفکری بزرگان علمی و دینی جهان اسلام میدید. چنان در صدد مبارزه با این شبیخون بود که در قلب کشور اسلامی تسخیر شده توسط دشمنان اسلام برنامه چند لایه ای برای بیداری علما و سیاسیون مصری به کار بسته بود.
لایه اول این مبارزه یادآوری یکی از اصول و بنیانهای الازهر پیرامون تقریب و مساله شیعیان بود:
«به هنگام مأموریت در مصر، به دیدار شیخ الازهر، دکتر شیخ محمد طنطاوی رفتم… خیلی استقبال نمود و سخن از تقریب و ضرورت وحدت بین مسلمانان مطرح شد.. او کاملاً با من اظهار همنوائی کرد و در مصاحبه ای خاص، در هفته نامه رسمی «الازهر» به خواست حقیر، رسماً اعلام کرد که ما با شیعیان هیچ اختلافی در اصول نداریم و اختلاف در فروع، بین مذاهب چهارگانه سنی هم وجود دارد و این امر نباید موجب جدائی و دوری مسلمین گردد.. متن این مصاحبه را من به «مرکز» ـ تهران ـ فرستادم که متأسفانه مسئولان وقت در وزارت متبوع! ارزش آن را درک نکردند و پوشش خبری و بهاء لازم به آن ندادند..»[7]
مرحله‌ی بعدی تلاش هایش ایجاد بیداری در بین علمای الازهر برای استقلال از حکومت و دولت بود و چنان دلسوز علمای الازهر بود که هر نوع بیاحترامی به آنها دلش را به درد می آورد:
من ملاقات های خصوصی مکرری با وی در «مشیخه الازهر» داشتم و محترمانه به او یادآور می شدم که استقلال کامل الازهر آبرویی برای اسلام و مسلمین خواهد بود و موقعیت پیشین آن در جهان اسلام زنده خواهد شد.. و او سعی می کرد محترمانه توضیح دهد که الازهر همچنان استقلال دارد!. اما ما می دیدیم که او مجبور است در جلسات رسمی دولتی و حتی حزبی ـ حزب الوطنی الدیمقراطی! ـ شرکت کند… و متأسفانه در یکی از این سمینارهای حزبی، که من خود شاهد بودم، شیخ در ردیف جلو، و در کنار یک خانم کاملاً بی حجاب، نشانده شده بود! و در موقع سخنرانی آقای حسنی مبارک وقتی اعضاء حزب! برای او کف می زدند، شیخ نیز کف می زد که حداقل برای من، که شاهد عینی مراسم اجلاس بودم، دردناک بود![8]
اما به ایجاد الفت بین علمای ایران و مصر بسنده نکرد و تلاشهایش برای عادی کردن روابط دو ملت و حکومت و خاطراتش در این زمینه تجربه ای است گرانسنگ برای همه کسانی که در آرزوی کوتاه کردن دست دشمنان اسلام از دامان مصر هستند. خوب دریافته بود که مصر و دولتمردان مصری برای برقراری رابطه با ایران هیچ اختیاری از خود ندارند:
«آقای عمرو موسی، وزیر خارجه محترم، که علاقه زیادی به ایجاد روابط اظهار میکند، پیشنهاد دادم که در توسعه روابط فرهنگی، تشکیل سمینارهای علمی، برگزاری هفته فیلم، شرکت در نمایشگاه بین المللی کتاب در قاهره و غیره فعال باشیم ولی نه تنها این کارها انجام نشد بلکه ما را حتی در نمایشگاه بین المللی کتاب راه ندادند… و من در گعده دوستانه ای به آقای عمرو موسی گفتم که چگونه می توان به روابط فرهنگی توسعه داد، در حالی که حتی نمی توانیم در یک نمایشگاه کتاب، که اسرائیل را هم به آن دعوت کرده اند، شرکت کنیم و یا حضور داشته باشیم؟ آقای عمرو موسی، ضمن اظهار تأسف، به صراحت به من گفت: الأمن العام می ترسد که شما تحت پرچم فرهنگی، همان نوع فعالیت هایی را که در لبنان و سوریه دارید، در مصر هم پیاده کنید!… ولی من تلاش خودم را می کنم… که البته تلاش او نتیجه بخش نبود؛ چون اصولاً به اعتقاد من «ملف علاقه ایران و مصر» در اختیار وزارت امور خارجه مصر نبوده و نیست بلکه در دست رئیس اداره الامن العام و آقای عمر سلیمان است! (بعد از او هم به وراث او واگذار شده است)» [9]
در این راه تلاش بسیار نمود و حتی از شخص مبارک که ذلت او در مقابل اسرائیلیها هم برایش دردناک بود، بی مهری بسیار دید اما حد یقف تلاشهایش برای تقریب عزت ایران اسلامی بود. جایی که مبارک بخشی از جامعه ایران را «مجانین» میخواند سکوت را جایز ندیده و پاسخ او را میدهد:
«دو سه بار با آقای حسنی مبارک دیدار داشتیم. آقای خرازی اصرار داشت که مصر از کامپ دیوید دور شود! و معلوم بود که حسنی مبارک همچو اختیاری نداشت! و از پاسخ مثبت طفره رفت!… پس از پایان ضیافت شامی که به احترام میهمانان کشورهای اسلامی در کاخ ریاست جمهوری برپا شده بود، درموقع خداحافظی، حسنی مبارک دست مرا گرفت و گفت: برای تکمیل کادر اداری که درخواست کرده اید نیروی اضافی بیاورید، مواظب باشید که «متطرفین»! ـ تندروان ـ را نیاورید… از اصلاح طلبان بیاورید! من گفتم: حتماً از نیروهای اسلام گرای معتدل استفاده خواهیم کرد.. مبارک افزود: آخر می دانید! در کشور شما، عده زیادی معتدل و اصلاح گرا هستند، ولی «بَرد مجانین»! یعنی بعضی ها هم دیوانه هستند!..
این جمله را من بر نتافتم و بلافاصله گفتم: فخامه الرئیس! مثل بلادکم! ارض الکنانه! و خداحافظی کردم.. در دیدار بعدی، چند ماه بعد، حسنی مبارک با سردی مطلق با من روبرو شد و برخورد محترمانه ای نداشت و حتی بنظرم احوالپرسی هم نکرد… و من هم از ته دل گفتم: الحمدالله ربّ العالمین»[10]
اگرچه چند روزی است که جهان اسلام و طرفداران مکتب وحدت داغ از دست دادن این «مجاهد خستگی ناپذیرشان» را بر سینه دارند اما الحمدلله رب العالمین که این مجاهد نه تلاشش را محدود به مکان کرد و نه زمان! در کنار تمام آثار علمی اش، با مکتوب کردن تمام فعالیتهای عملی اش و تمام خاطرات و تجربیاتش، گنجینه ای بی بدیل و میراثی بی پایان از ارتباط با بخشهای مختلف جهان اسلام به جا گذاشت به طوری که حتی از درج کوتاهترین ملاقاتهایش با بزرگان جهان اسلام فرونگذاشت؛ کافی است بخواهیم ادامه دهنده راهش باشیم؛ دغدغه‌هایش گویا و چراغ افروخته اش روشنی بخش مسیرمان خواهد بود.
پانوشت:
[1] http://www.khosroshahi.org/main/index.php?Page=definition&UID=1397851
[2] http://www.khosroshahi.org/main/index.php?Page=definition&UID=4040143
[3] http://www.khosroshahi.org/main/index.php?Page=definition&UID=856
[4] http://mag.ijtihadnet.ir/%d9%86%d9%81%d9%8e%d8%b3%db%8c-%d8%aa%d8%a7%d8%b2%d9%87-%d8%af%d8%b1-%d8%b1%da%af%d8%a7%d9%86%d9%90-%d8%af%d8%a7%d8%b1%d9%8f-%d8%a7%d9%84%d8%aa%d9%82%d8%b1%db%8c%d8%a8/
[5]http://mag.ijtihadnet.ir/%D8%A7%D9%90%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D9%88%D8%AD%D8%AF%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%A8/
[6]http://mag.ijtihadnet.ir/%d9%86%d9%81%d9%8e%d8%b3%db%8c-%d8%aa%d8%a7%d8%b2%d9%87-%d8%af%d8%b1-%d8%b1%da%af%d8%a7%d9%86%d9%90-%d8%af%d8%a7%d8%b1%d9%8f-%d8%a7%d9%84%d8%aa%d9%82%d8%b1%db%8c%d8%a8/
[7] http://www.khosroshahi.org/main/index.php?Page=definition&UID=3925252
[8] http://www.khosroshahi.org/main/index.php?Page=definition&UID=1397851
[9] http://www.khosroshahi.org/main/index.php?Page=definition&UID=3977462
[10] http://www.khosroshahi.org/main/index.php?Page=definition&UID=3925252
منبع: شعوبا
