مردم افغانستان سنت ها و آداب رسوم خاصی برای ماه رمضان دارند، از جمله سنت های منحصر به فرد آنها برگزاری «عید مردگان» در ایام منتهی به عید فطر است.

آشنایی با آداب و رسوم رمضانی کشورها(6)

روزه‌داری در افغانستان

به گزارش الأمه:

دو کشور اسلامی و ایران افغانستان، از روزگاران دور یگانه بودند و هستند. پیش از آن که مرز‌های ساختگی در بین ملت‌های ما کشیده شود، مردمان هر دو کشور در وسعت یک خراسان بزرگ زندگی می‌کردند. در جهان هیچ کشوری را نمی‌بینیم که به میزان ایران و افغانستان دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی و تمدنی باشند.
در مقابل، قدرت‌های جهانی همواره کوشیده‌اند که در بین دو کشور به عناوین مختلفی اختلاف بیندازند. با وجود فراز و نشیب‌های زیادی که گاهی در روابط سیاسی دو کشور ایجاد شد، روابط فرهنگی و زبانی و به‌ویژه روابط ارزش‌های دینی همواره تقویت کنندۀ مردمان دو کشور بوده است.

اما آن‌چه در نیم قرن گذشته مردم دو کشور را بیش از پیش به هم نزدیک ساخت، پیروزی انقلاب اسلامی بوده و هست. در اردیبهشت ماه سال 1357 در افغانستان حزب کمونیستی کودتا کرد و پیروز شد. در بهمن ماه 1357 در ایران انقلاب اسلامی به پیروزی رسید و مایۀ امیدواری مردم مسلمان افغانستان شد. مردم مسلمان افغانستان اعم از شیعه و سنی بر ضد دولت کمونیستی قیام کردند. امام خمینی از مجاهدان افغانستان حمایت کرد. مجاهدان اهل سنت شهر قندهار، قیام‏شان را با شعار «مذهب ما حنفی است، رهبر ما خمینی است» آغاز کردند. با حمایت ایران از مجاهدان افغانستان، ارتباط مردم دو کشور روز به روز افزایش یافت. در دیماه 1358 وقتی نیروهای اتحاد جماهیر شوروی به قصد اشغال نظامی وارد افغانستان شدند، تعداد کثیری از افغانس‍تانی‌ها به ایران مهاجرت کردند. در شهرهای مختلف ساکن شدند. آن چنان که حضرت امام خمینی در سال 1361 در جمع بازاریان تهران گفتند: «مردم افغانستان مهمان ما هستند، باید از آنها پذیرایی کرد»

این گونه شد که ارتباط‌ها و برادری‌های مردم افغانستان و ایران وارد فاز جدیدی شد. مجاهدان افغانستانی داوطلبانه به جنگ تحمیلی رفتند و شهید شدند، رزمندگان ایرانی به جبهۀ جهادی افغانستان رفتند و شهید شدند. این گونه شد که فراتر از ارتباط‌های فرهنگی و تاریخی و زبانی، ما به اصل خون شریکی رسیدیم.

در روزگار ما عمق این یگانگی‌ها به حدی رسیده که هیچ‌گاه تحولات غیرفرهنگی در جغرافیای سیاسی نمی‌تواند به وحدت فرهنگی ما آسیب برساند.

همواره دین و زبان و آیین‌هایی دینی مشترک، گزاره‌های مهم در روابط ما بوده و خواهد بود؛ آیین‏های رمضانی مردم افغانستان به فرهنگ ایرانی بسیار نزدیک است.

مردم مسلمان و خداجوی افغانستان همه ساله با آیین‏ها و سنت‌های فرهنگی و اجتماعی ویژه خود به استقبال این ماه مبارک می‌روند. سنت‏هایی بومی که حتی در ولایت‌های مختلف افغانستان از نگاه فرهنگی یکسان و یکرنگ نیستند. با این همه تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی که در بین اقوام مختلف افغانستان اعم از شیعه و سنی، شهری و روستایی وجود دارد، ماه مبارک رمضان در نگاه دینی دارای وحدت نظری است که همگان بر آن احترام می‏گذارند. مردمانی مومن که وابستگی‏های خاصی به فرهنگ و آداب اجتماعیشان دارند. به باورهای اعتقادی و آیین‏های دینی و مذهبی بومیشان، بیش از هر چیز دیگر پایبندی دارند و بها می‏دهند. مثلا با آمدن ماه رمضان به استقبال آن می‏روند. با مفاهیم ماه رمضان زندگی می‏کنند. در سحرها همسایه‌های‌شان را بیدار می‌کنند تا خواب نمانند.

غذا در ماه رمضان نقش تعیین کنندۀ دارد. زنان افغانستانی با تهیه و پخت غذا‌های پر انرژی برای خانواده‌اش فضای پر نشاطی را فراهم می‌کنند. آن‏ها تلاش می‏کنند که برابر با اقتصاد خانوادگی شان، برای سحری و افطاری غذا‏هایی مقوی و متناسب با افطاری و سحری ماه روزه را آماده کنند. مثلا رسم است که بیشتر در سحری  غذای سبک و شیرین می‌خورند. در افطاری‌ها بیشتر غذا‌های هَوَسانه محلی و «آبگوشت» را می‌پسندند.

شب قدر، در بین شیعیان، جایگاه ویژه‏ای دارد. مراسم شب احیا را هم با دعا خواندن و نمازخوانده قضایی 7 روزه  بیشتر در خانه‌ها برگزار می‏کنند.

بعد از شب‌های احیا تا شب عید سعید فطر، بازار عقد بستن نامزدهای جوان، داغ می‌شود. چون مردم افغانستان  بستن عقد را در بین عید فطر و عید قربان بد یُمن می‏دانند.

در فرهنگ اجتماعی مردم افغانستان گرامی داشتن یاد و خاطرۀ درگذشتگان، جایگاه شایستۀ  دارد. آن‏ها بر اساس رسم دیرین شان یک شب مانده به عید فطر را به نام شب «عید مُردگان» نامیده و برای روح امواتشات حلوا و نانِ‏سرخ، می‏پزند و خیرات می‏کنند. به یاد امواتشان شمع روشن کرده و در حق آن‏ها دعا می‏کنند. بعد هم حلوا یا نان‏سرخ نذری را در بین خانه‏های اقوام و همسایه‏ها پخش می‏کنند.

در این رسم به یادماندنی، نوجوانان پسر به گروه‏های کوچک ده نفری تقسیم می‏شوند و با دنیایی از اخلاص و محبت پس از افطار دروازه‏های منازل شاه و گدا را می‏کوبیدند و رمضانی‏خوانی می‏کردند. آن‏ها با این فرهنگ هم رسیدن ماه مبارک رمضان را تبریک می‏گفتند و هم هدیه می‏گرفتند. صاحب خانه به اندازه توان خود پول، میوه خشک، آرد، گندم  به آن‏ها می‏دهند. صاحب برخی از خانه‏ها که نمی‏خواستند به شادمانی آن‏ها شریک شوند، به بامشان می‏رفتند و با پاشیدن آب به آن‏ها پیام می‌گفتند که بروید که غیر از آب چیز دیگری گیرتان نمی‏آید. شعری که در این آیین فرهنگی خوانده می‏شود این گونه آغاز می‌شود.  

رمضان یارب، یارب رمضان

اَلسَّلام علیک ماه رمضان

رمضان رفته بود، باز آمد

 بی‌نمازان سَرِ نماز آمد

مفاهیم آیینی ماه رمضان، در افغانستان میراث گران‏سنگی است که متعلق به همۀ انسا‏ن‏ها است. باورها و داشته‏های تاریخی و فرهنگی مردم افغانستان نشان می‏دهد که این کشور استعداد این را دارد که سرزمین گل و باران و تبسم باشد، نه سرزمین جنگ و انتحار و انفجار 

نویسنده: محمدسرور رجایی