کشور تانزانیا معروف به سرزمین مراکز و حلقه‌های آموزش حفظ قرآن است، اما نبود هم‌افزایی و هماهنگی و فقدان یک چشم‌انداز روشن برای توسعه و پیشرفت مؤسسات از مهم‌ترین چالش‌های نهضت قرآنی در این کشور است.
سرزمین حلقه‌های قرآنی آفریقا و چالش عدم هم‌افزایی
به گزارش الأمه:
تانزانیا کشوری در شرق آفریقا است که از اتحاد کشورهای تانگانیکا و زنگبار به وجود آمد. این دو کشور در سال ۱۹۶۴ میلادی با یکدیگر متحد شده و جمهوری تانزانیا را به وجود آوردند.
اسلام و مسیحیت از ادیان اصلی این کشور است و برخی آئین‌های بومی نیز در این کشور واقع در شرق قاره آفریقا وجود دارد.
گسترش اسلام در تانزانیا در دو دوره مشخص صورت پذیرفت: دوره نخست از قرن اول تا پیش از قرن سیزدهم هجری است. در این دوره به تدریج تعداد زیادی منطقه مهاجرنشین مسلمان عرب در جزایر نزدیک به ساحل و منطقه ساحلی شرق آفریقا، که به سرزمین زنجها معروف است، تأسیس شد و دوره دوم از سال ۱۸۸۰ میلادی تا سال ۱۹۳۰ میلادی رخ داد که در این دوره اسلام در مناطق داخلی کشور نفوذ کرد.
اسلام از جایگاه ویژه‌ای در تانزانیا به‌عنوان بزرگترین کشور شرق آفریقا برخوردار بوده و این مسئله از زمان حکومت عمان بر ساحل شرقی قاره آفریقا صادق است.
در سال ۹۰۳ میلادی، پرتغالی‌ها زنگبار را گرفتند و موقعیت مسلمانان را متزلزل ساختند. اما در پایان قرن هفدهم و آغاز قرن هجدهم، مسلمانان ساحل‌نشین با کمک عرب‌های عمان، پرتغالی‌ها را سرنگون کردند، به‌طوری که در سده هجدهم منطقه زنگبار یکی از استان‌های عمان شد. سید سعید بن سلطان، پادشاه عمان، در سال ۱۸۳۲ زنگبار را به جای مسقط، پایتخت خود قرار داد، اما عرب‌های عمان نیز تدریجاً نفوذ سیاسی خود را تا پایان قرن نوزدهم ــ هنگامی که استعمارگران اروپایی به ساحل شرقی آفریقا پا گذاشتند ــ افزایش دادند. عمانی‌ها ضمن سلطه سیاسی بر مناطق ساحلی، با برقراری مناسبات تجاری با مردمان نواحی داخلی، نفوذ خود را در این مناطق افزایش داده و امکان گسترش اسلام را فراهم آوردند.
در سال ۱۹۹۶ پایتخت رسمی تانزانیا از شهر ساحلی و بزرگ دارالسلام به شهر دودوما منتقل شد. با این حال دارالسلام هنوز پایتخت تجاری و مقر بسیاری از نهادهای حکومتی کشور است و بندری مهم برای تانزانیا و همسایگان محصور در خشکی اوست.
برخی از کارشناسان عقب‌ماندگی مسلمانان تانزانیا در برخی امور تحصیلی و آموزشی را دستاورد استعمار غربی قلمداد می‌کنند که با هدف دور نگه داشتن مسلمانان از مناصب حکومتی انجام شده است.
اما یکی از موضوعاتی که در این کشور آفریقایی بسیار به چشم می‌خورد، وجود مراکز آموزش حفظ قرآن و حلقه‌های قرآنی در تمامی مناطق شهری و روستایی است، به‌طوری که نمی‌توان محله‌ای را در تانزانیا یافت که در آن مرکز و حلقه آموزش قرآن وجود نداشته باشد، چرا که مسلمانان این کشور عاشق قرآن و کلام وحی هستند و والدین اهتمام و عنایت ویژه‌ای به حفظ قرآن از سوی فرزاندن خود دارند.
مردم تانزانیا به قدری عاشق قرآن هستند که آیین تجلیل از نفرات برتر نوزدهمین دوره مسابقات قرآنی کشورهای شرق آفریقا خردادماه امسال، در ورزشگاه بین‌المللی ۶۰ هزار نفری شهر «دارالسلام» و با حضور کاسیم ماجالیوا، نخست‌وزیر تانزانیا و شماري از شخصیت‌های دولتی برگزار شد و از نفرات برتر این دوره از رقابت‌ها تجلیل به عمل آمد.
در همین راستا، شمس علمی عبسی، رئیس شورای اداری انجمن توسعه قرآن کریم تانزانیا، با انتشار مقاله‌ای با عنوان «نهضة قرآنیة فی تنزانیا»(نهضت قرآنی در تانزانیا) ىر نشريه اسلامي ـ بین‌المللی «المجتمع» کویت وابسته به انجمن اصلاح اجتماعی این کشور، به میزان عشق و علاقه مردم تانزانیا به قرآن کریم و برخی ضعف‌های مدیریتی موجود در این زمینه پرداخته و می‌نویسد:
«مسلمانان تانزانیا به عشق وافر خود به کتاب خدا شهره هستند، به گونه‌ای که مراکز و حلقه‌های آموزش حفظ قرآن در شهرها و روستاهای مختلف این کشور وجود دارد و در دهه اخیر مسابقات بزرگ قرآنی در تانزانیا و مراسم‌های تجلیل از برگزیدگان این رقابت‌ها پیوسته با حضور ده‌ها هزار مسلمان و در رأس آنها مسئولان بلندپایه حکومتی برگزار می‌شود که این نشانی مهم بر آگاهی این ملت و گرایش فرهنگی آنها به دین اسلام است.
حلقه‌های قرآنی
علی‌رغم علاقه و عشق مسلمانان تانزانیا به قرآن و احترام و تقدسی که آنها برای کتاب خدا قائل هستند، متاسفانه در گذشته مراکز و مدارس تخصصی برای امر حفظ و آموزش قرآن در این کشور وجود نداشت و آموزش قرآن به صورت سنتی و در مکتبخانهها و مساجد انجام می‌شد که به دلیل بهره‌گیری از روش‌های قدیمی و اغلب خشن (تنبیه) در آموزش آنها نیز توفیق چندانی به وجود نمی‌آمد، اما به هرحال این تنها فرصت آموزش قرآن و علوم دینی در این کشور به شمار می‌رفت.
اخیرا حلقه‌های آموزش حفظ قرآن در شهرها و روستاهای مختلف در داخل مناطق مسلمان‌نشین تانزانیا بسیار گسترش یافته و این حلقه‌ها یکی از فضاهای آموزشی تأثیرگذار در جامعه هستند.
حلقه‌های قرآنی یکی از قدیمی‌ترین مؤسسات تعلیم و تادیب کودکان در اسلام بوده، به گونه‌ای که این محیط آموزشی از جایگاه ویژه‌ای در تاریخ اسلام برخوردار است.
این حلقه‌ها وظایف متعددی را برعهده دارند که آموزش خواندن و نوشتن، آموزش حفظ قرآن، اصول عقاید، عبادات، ادب شدن براساس اخلاق اسلامی، آراسته‌شدن قرآن‌آموزان به صفات و فضیلت‌های حسنه نمونهای از این وظایف به شمار می‌رود. نقش این حلقه‌ها برخلاف آنچه امروز دیده می‌شود، در گذشته تنها در حفظ قرآن کریم خلاصه نمی‌شد، بلکه یکی از جایگاه‌های مهم در تربیت نسل‌ها و ادب کردن آنها براساس اخلاق و آموزه‌های قرآنی به شمار می‌رفته است. مسئله‌ای که وجود این حلقه‌ها را ضرورتی شرعی در جامعه امروز قرار می‌دهد.
در سالهای اخیر حلقات قرآنی در شهرها و روستاهای مختلف مسلمان‌نشین تانزانیا افزایش چشمگیری داشته، به گونه‌ای که این کلاس‌ها یکی از محیط‌های فعال تربیتی در این کشور به شمار می‌رود و از سوی دیگر، امروزه استقبال از این حلقه‌های قرآنی رو به افزایش است که این مسئله به اثر مثبت این حلقه‌ها در جهت‌دهی رویکردها و سلیقه‌های دانش‌آموزان در کشوری مانند تانزانیا که فرهنگ غربی در آن قوت گرفته است، باز می‌گردد.
عدم هماهنگی و هم‌افزایی
متاسفانه علی‌رغم اهتمام ویژه ملت مسلمان تانزانیا به قرآن کریم و وجود مراکز و حلقه‌های آموزش حفظ قرآن کریم در همه مناطق این کشور و برپایی مسابقات بزرگ قرآنی در سالن‌ها و ورزشگاهها با حضور ده‌ها هزار مسلمان، اما فرآینده آموزش قرآن در این کشور با چالش‌هایی جدی مواجه است که عدم انسجام و هماهنگی، پراکنده بودن تلاش‌ها و نبود چشم‌انداز روشن در زمینه پیشرفت و توسعه مؤسسات قرآنی، از جمله این مسائل و مشکلات است.
یکی از شاخص‌های استراتژیک و راهبردی انجمن توسعه قرآن تانزانیا به عنوان انجمني بومی، جدید و متخصص، راه‌اندازی مراکز و حلقه‌های تأثیرگذار در امر آموزش حفظ قرآن کریم است که این مسئله در حمایت از مسیر آموزشی و تربیتی در این کشور نیز تأثیرگذار است.
در کشور تانزانیا، تلاش‌های کیفی در زمینه اهتمام به قرآن در جریان است که از جمله آن برپایی حلقه‌ها قرآنی و تربیت قرآن‌آموزان برای ایفای نقشی تأثیرگذار در جامعه است.
پروژه‌های اجرایی برای سال ۲۰۱۸:
ـ مدیریت مراکز، انجمن‌ها و حلقه‌های قرآنی.
ـ راه‌اندازی حلقه‌های قرآنی نمونه.
ـ تدوین دروس آموزشی و تربیتی برای حلقه‌های قرآنی.
ـ اجرای ۶ دوره آموزشی با حضور ۳۰ تن از مدیران، ناظران و مربیان در هر دوره.
ـ برپایی ۶ کارگاه آموزشی برای شرح آموزه‌هایی که به مراکز و انجمن‌های قرآنی ارائه شده به طوری که در هر کارگاه ۱۵ شرکت‌کننده از ۱۵ انجمن حضور دارند.
ـ همکاری با انجمن‌های قرآنی بزرگ در داخل و خارج از کشور
دوره‌های مهارت‌آموزی:
از جمله دوره‌های مهارت‌آموزی که انجمن توسعه قرآن تانزانیا قصد دارد با هدف توانمندسازی مربیان حلقه‌ها و مدارس قرآنی و تأثیرگذارترکردن نقش قرآن‌آموزان در سال جاری میلادی برگزار کند عبارتند از:
۱. برپایی دوره مهارت‌های آموزش قرآن به مدت ۶ ساعت با هدف توانمندسازی مربیان حلقه‌ها و مدارس قرآنی و آموزش مهم‌ترین مهارت‌هایی که برای یک مربی قرآن جهت انجام هرچه بهتر نقش و وظایف او لازم است.
۲. آموزش مهارت نظارت بر مراکز و حلقات قرآنی به مدت ۶ ساعت و با هدف آموزش مهم‌ترین مهارت‌های نظارت آموزشی بر حلقه‌های حفظ قرآن به قرآن‌آموزان و کمک به حافظان قرآن برای حفظ آسان‌تر آیات الهی.
۳. آموزش اصول مدیریت فعال و تأثیرگذار برای انجمن‌ها و مراکز قرآنی با هدف آموزش مهم‌ترین مهارت‌های مدیریت انجمن‌ها و مراکز آموزش حفظ قرآن از طریق آموزش اصول علم مدیریت آموزشی و اجرای مهم‌ترین این اصول برای اداره جمعیت‌ها و مراکز حفظ قرآن از جمله این دوره های مهارت آموزی به شمار می‌رود.
منبع: ایکنا
