خانه » صفحه اول » مدرنیسم و پست مدرنیسم در رمان معاصر عربی
۱۳۹۷/۰۹/۱۸
۷:۵۶ ب٫ظ
اسامه البحیری منتقد در کتاب «مدرنیسم و پست مدرنیسم در رمان معاصر عربی» که اخیراً توسط انتشارات «النابغه» در قاهره منتشر شده، در بررسی چند رمان معاصر عربی در مصر، سعودی، یمن و سودان بر چند محور نقدی تمرکز می‌کند.
برجسته‌ترین آنها در فصل پنجم با عنوان «مدینه منوره فضایی روایی در کنار مقدس و نامقدس» به چشم می‌خورد. در این فصل تجلی و حضورشهرمدینه منوره در فضاهای روایی، در دو بعد زمانی و مکانی در متن چندین رمان و زندگی‌نامه دنبال می‌شود که با آغوشی باز مدینه را می‌پذیرند. شهری که حضور معنوی و مادی‌اش فضایی بزرگ در روایتگری به خود اختصاص می‌دهد و کنش و واکنش مکان با دیگر عناصر از جمله شخصیت‌ها و حوادث را به تصویر می‌کشد و نشان می‌دهد چقدر در بافت روایت نقشی مثبت یا منفی داشته‌است.
البحیری این نکته را گوشزد می‌کند که تفاوت میان میراث معنوی که عطرش را از ارزش‌های عدل، مساوات و تسامح در دوره پیامبرمی‌گیرد و نکات منفی برخی شخصیت‌های بی‌ثبات که در شهر مدینه منوره زندگی می‌کنند و با میراث معنوی ریشه دارش فاصله دارند، خودش را نشان می‌دهد.
منتقد در فصل ششم «شاعرانگی ساخت در رمان معاصر سعودی» سطح ترکیب زبانی در رمان «البحریات/دریایی‌ها» «امیمه خلیل» نویسنده زن سعودی را بررسی می‌کند و اثرش را بر رسیدن به انسجام روایی و بروز شاعرانگی در جزئیات متن روایی و بخش‌های روایی و وصفی و گفت‌وگوها تحلیل می‌کند. همچنین تأثیر همه اینها بر متمایزکردن رمان «بحریات» میان موج جدید رمان زنانه سعودی را نشان می‌دهد.
نویسنده با یک مقدمه و شش فصل، بر کشف نمودهای «مدرنیسم» و «پست مدرنیسم» در رمان معاصرعربی تمرکز می‌کند. درمقدمه مفهوم دو اصطلاح «مدرنیسم» و «پست مدرنیسم» در اندیشه غربی و بازتاب آنها در سطح زبانی، فلسفی، فکری، فرهنگی، هنری و ادبی را نشان می‌دهد.
در فصل اول «تأثیر جهانی شدن و پست مدرنیسم بر روایتگری معاصر عرب»، البحیری به کاوش نمودها و تجلیات تأثیر جهانی شدن و پست مدرنیسم را در هنرهای روایتگری معاصر عربی به خصوص در رمان می‌پردازد؛ مفاهیمی همچون هویت ملی و چنگ زدن به ریشه‌های تاریخی در واکنش به غول‌گری جهانی شدن و تلاشش برای تحمیل نمونه فرهنگی مصرف‌گرای غربی. همچنین در دوگانه مرکز و پیرامون که از همان ابتدا برادبیات جدید عربی سایه انداخت، دقیق می‌شود.
ناقد در فصل دوم «نمودیابی پس از دوره قیمومیت در تخیل روایی عربی» (سیاهان برای نمونه) را به عنوان یکی ازفضاهای تأثیر پست مدرنیسم بر رمان معاصر عربی از طریق پرداختن به سیاهان در رمان‌هایشان را بررسی می‌کند. بخشی از جامعه که در بسیاری تمدنها و کشورها از به حاشیه رانده شدن رنج بسیاری بردند و در معرض انواع نژادپرستی و تحقیر قرار گرفتند. در مرحله پست مدرنیسم سعی شد از طریق مطالعات و تحقیقات بعد از دوره قیمومیت، در حق آنها انصاف به خرج دهند و رنج‌هایشان را بازگویی کنند و گفته‌هایی که بر اروپا تمرکز می‌کرد و رفتار نژادپرستانه استعمارگران با آنها را رسوا کند. همه اینها را با تحلیل فضاهای بزرگ روایی که نویسندگان معاصر عرب به وجود آوردند به دست می‌دهد؛ ادیبانی همچون نویسنده سودانی الطیب صالح و رمانش «موسم الهجره الی الشمال/ موسم هجرت به شمال» و ادریس علی در رمان «دنقله» و سلوا بکر در رمان «کوکو سودان کباشی» که به سیاهان ادای احترام می‌کند و به آنها نقش قهرمان می‌دهد پس از اینکه مدتی طولانی در جامعه و در ادبیات به حاشیه رانده شده بودند.
در همین رمان، «بکر» به زاویه‌ای می‌پردازد که کتاب‌های تاریخی و مورخان از آن غفلت کرده‌اند، او اما با انتخاب یگان مشترکی از سربازان مصری و سودانی که در جنگ داخلی مکزیک میان سال‌های ۱۸۶۳ تا ۱۸۶۷ شرکت کردند، به عنوان موضوع رمانش از این فراتر می‌رود.
در فصل سوم کتاب با عنوان «تحولات قهرمان در رمان تاریخی عربی» به تأثیر و تأثر روایت و تاریخ در مراحل تحولات رمان عربی می‌پردازد. در این فصل نویسنده رد و نشانه‌های تحول در تیپ قهرمان به تبعیت از تغییرات فکری، سیاسی و فرهنگی در جوامع عرب را دنبال می‌کند. سیر تغییر نمونه قهرمانی و قهرمان تاریخی از فردی الهام بخش که مایه عزت و افتخار ملت است به ضد قهرمان و عاجز از حل مشکلات را نشان می‌دهد. این ناتوانی برخاسته از شرایط متضاد پیرامون اوست. در دوره پست مدرنیسم، در حقایق به ارث برده و بدیهات جاافتاده تجدیدنظر می‌شود.
در فصل چهارم با عنوان «نمود مصر دوران ناصری در رمان عربی» البحیری به تأثیرات دوران حکومت جمال عبدالناصر در مصر بر نویسندگان عرب می‌پردازد. نویسندگانی که در دهه پنجاه و شصت قرن بیستم از طریق تحصیل در مصر، به صورت مستقیم درگیر تجربه ناصری در مصر شدند. او دیدگاه‌های فکری و روایی مثبت و منفی دوران تجربه ناصری را بررسی می‌کند و تلاش‌های روایی آن گروه از نویسندگان را با تحلیل متن داستان‌هایشان برای تجسم بخشیدن به دستآوردها و ناکامی‌های این دوره در مصر و جهان عرب می‌کاود.
