«عربستان سعودی برای اولین‌بار صاحب وزارتخانه فرهنگ می‌شود». این خبری است که همین 15 ماه پیش روی خبرگزاری‌های بین‌المللی رفت. ملکسلمان، پادشاه عربستان سعودی، شاهزاده بدر بن‌عبدالله بن‌فرحان آل‌سعود را به‌عنوان وزیر فرهنگ منصوب کرد تا زمینه را برای صرف توجه بیشتر به جوانان و مسائل فرهنگی مساعد کند. پیش‌از‌آن، فرهنگ بخشی از وزارت ارتباطات دستگاه حکومتی عربستان سعودی بود که به‌دنبال برنامه‌های جدید محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، برای نوسازی و توسعه فرهنگی این کشور، طرح تفکیک این دو وزارتخانه عملی شد. این جداسازی درکنار سایر اقدامات پرسروصدای فرهنگی سال‌های اخیر عربستان سعودی، از جاه‌طلبی ولیعهد این کشور در تغییر بنیادین اکوسیستم فرهنگی و هنری این کشور خبر می‌دهد؛ اما مراکز فعالیت فرهنگی سعودی‌ها محدود به یک وزارتخانه نیست.
«مرکز فرهنگی ملک‌عبدالعزیز» که با نام «إثراء» نیز شناخته می‌شود، اول سپتامبر2017 به‌وسیله «آرامکو» احداث و به‌دست ملکسلمان افتتاح شد. این مرکز که شامل موزه، کتابخانه، سینما، تئاتر و نمایشگاه است، درواقع تا سه سال پیش با همین ویژگی‌ها از سایر خطه تحت‌حاکمیت سعودی‌ها جدا می‌شد و در انزوا قرار می‌گرفت. هرچند عربستان آن را هم مرهون موهبت طلای سیاهش بود که شرکت ملی نفت به‌خاطر کثرت کارمندان اروپایی و آمریکایی شاغل دراختیارش قرار داده بود. «آرامکو» که اسمش این روزها بیشتر بر سر زبان‌هاست، در شهر ظهران در ایالت شرقی عربستان قرار دارد و استخراج ثروت ملی موقعیت آن را از سایر بخش‌ها در اقتصاد و ژئوپلتیک، متمایز کرده است که البته به تمایز فرهنگی این منطقه هم دامن زده و سرایت کرده است. علي مرزوق المطيری مدیریت این مرکز را برعهده دارد. از آخرین فعالیت‌های این مرکز می‌توان به برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی به‌وسیله «انجمن فرهنگ و هنر جده» اشاره کرد. از 150 نقطه محلی و جهانی در این رویداد شرکت و از آثار هنرمندان عرب در شاخه‌های عکاسی، مجسمه‌سازی و خطاطی بازدید کردند.
یکی دیگر از مراکز فرهنگی فعال عربستان سعودی «مرکز فرهنگی ملک‌فهد» است که در شهر ریاض قرار دارد. پایگاه اینترنتی این مرکز در بخشی با عنوان اهداف، به معرفی و شرح هدف‌گذاری‌های این مرکز می‌پردازد و عنوان می‌کند این بنیاد در سال 2000 به‌دست وزیر فرهنگ و ارتباطات وقت عربستان افتتاح شده است. «مرکز فرهنگی ملک‌فهد، یکی از برجسته‌ترین مراکز پرچم‌دار ریاض است که درهای آن به روی همه باز و امکاناتش دراختیار تمام فعالیت‌هایی است که در حوزه‌های مختلف فکری، هنری و ادبی انجام می‌گیرد». این پایگاه همچنین متذکر می‌شود مردان، زنان و کودکان می‌توانند از امکانات موجود در این مرکز بهره‌مند شوند. با‌این‌همه، امکانات این مرکز به گستردگی امکانات اثراء نیست و چنان‌که از سال بنیان‌گذاری این مرکز نیز پیداست، بیشتر شامل کتابخانه، لابی و نظایر آن‌ها می‌شود؛ بدون آنکه ویژگی‌های خاص بهره‌برداری در جهت هنرهایی چون سینما، تئاتر، موسیقی یا تجسمی را دراختیار مراجعان بگذارد.
فعالیت‌های فرهنگی عربستان سعودی محدود به مراکز فرهنگی این کشور نیست و برخی برنامه‌ها و اقدامات چندگانه را نیز شامل می‌شود. یکی از این اقدامات پرسروصدا در همکاری میان دو هنرمند عربستانی به نام‌های احمد ماطر و عبدالناصر غارم با هنرمندی بریتانیایی به‌نام استفان استپلتون، رخ داده است. این نهاد که با عنوان جالب «لبه عربستان» فعالیت می‌کند، چند سال پیش نمایشگاهی از کتاب‌های هنری در جده برگزار کرد. پایگاه رسمی این نهاد تصریح می‌کند: «آنچه درضمن دوستی و همکاری هنری آغاز شد، حالا یکی از پلتفرم‌های شناخته‌شده جهانی میان خاورمیانه و جهان غرب است». این پایگاه همچنین عنوان می‌کند «لبه عربستان» تاکنون میزبان یک‌میلیون و ۵۰۰هزار بازدیدکننده در نمایشگاه‌هایش بوده و بیش از 50هزار کتاب و کاتالوگ در سراسر جهان تولید کرده است.
«آرت جمیل» یا همان «مرکز هنرهای زیبا» مربوط به خاندان ثروتمند جمیل است که پایگاه آن در دبی امارات متحده عربی قرار دارد، اخیرا در جده سرمایه‌گذاری کرده و ساخت مرکز چندکاربردی یا مجتمع فرهنگی با نام «حی» را برعهده گرفته که بستری برای عرضه مجموعه‌ای از هنرها را دراختیار قرار می‌دهد. گالری‌های طراحی، سالن‌های اجرا، کافه، مرکز تفریحی و استودیویی دیجیتالی برای فیلمسازان ازجمله بخش‌های این مرکز است و همچنین نمایشگاه، سال‌های تئاتر و بخش‌های متعددی برای هنرهای دیگر را نیز دراختیار بازدیدکنندگان و فعالان قرار می‌دهد. درواقع، این مرکز بنیاد خلاقیت است که برای مجموعه‌ای از همه انواع شاخه‌های هنری زیرساخت لازم را فراهم می‌آورد.
«کمیسیون گردشگری و آثار تاریخی عربستان» از دیگر نهادهای دولتی عربستان سعودی است که چند سال پیش اعلام کرد قصد دارد ۲۳۰ موزه هنری و تاریخ فرهنگی در این کشور بسازد. برای ساخت این موزه‌ها درمجموع دولت یک‌میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار برای این طرح اختصاص داده و دولت همچنین اعلام کرده در نظر دارد اداره چندین موزه را به زنان بسپرد. پایگاه دویچه‌وله می‌نویسد: «این اقدام ریاض تلاشی برای حفظ‌کردن میراث تاریخی کشور است. دولت عربستان ۳۰ قرارداد با تیم‌های باستان‌شناسی از سراسر دنیا امضا کرده است که به آن‌ها اجازه حفاری و نبش قبر می‌دهد. کارشناسان از احتمال وجود بیش از ۱۰هزار مکان تاریخی خبر داده‌اند. هدف دولت حمایت از فرهنگ باستانی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توریست است». این پایگاه البته در سال 2014 اذعان و اضافه می‌کند: «ایجاد مراکز فرهنگی متعدد در عربستان به بهبود چهره افراطی عربستان در جهان کمک می‌کند. موفقیت این پروژه به آزادی‌عمل و خلاقیت هنرمندان و کارشناسان در این طرح بستگی دارد. خیلی از آن‌ها هنر را دستاویزی برای بیان مشکلاتی قرار داده‌اند که در جامعه فعلی عربستان وجود دارد».
سرعت رشد مراکز فرهنگی در پادشاهی عربستان سعودی در سال‌های اخیر یکی دیگر از نشانه‌هایی است که ولیعهد جاه‌طلب و دگراندیش آن، تلاش می‌کند با شتاب هرچه‌تمام‌تر، کشورش را به افق فرهنگی 2030 برساند که با همکاری شرکتی آمریکایی برای عربستان تدوین شده است. بااین‌حال، بسیاری از تحلیلگران برآنند که این شتاب هنر پیشرو و آوانگارد عربستان را در اصطکاکی شدید با فرهنگ مذهبی و افراطی عامه قرار می‌دهد و شکنندگی جامعه را افزایش می‌یابد. باید منتظر ماند و دید دولت عربستان چطور شکاف‌های فرهنگی را در جامعه مدیریت خواهد کرد.
