۱۳۹۷/۰۲/۲۹
۲:۴۳ ب٫ظ

نگاهی به موثرترین شبکه تلویزیونی جهان عرب

الجزیره قطره ای در دریای متلاطم خبر

به نفل از خبرگزاری جام جم ، سجاد اسلامیان : هنگامی که در میانه دهه 90 قرن 20 مجموعه بی بی سی تصمیم گرفت شبکه خبری بی بی سی عربی را تعطیل کند مسئولان قطری به فکر آن افتادند تا از نیروهای ورزیده رسانه ای عرب زبان این شبکه که حالا بیکار شده اند استفاده کنند و یک شبکه خبری برای خود تاسیس کنند.

این ایده ساده ایده شکل گیری شبکه ای است که امروز همه آن را به نام و به سیاست های ویژه خود می شناسند و آن شبکه خبری الجزیره است، شبکه ای که دیگر نه تنها یک شبکه خبری که تشکیل شده از چندین شبکه خبری و اقمار تولیدی و تحلیلی است.

تاریخ تاسیس شبکه الجزیره را اول نوامبر سال 1996 اعلام کرده و گفته اند که این شبکه با مبلغ 150 میلیون دلاری اهدایی امیر سابق قطر آغاز به کار کرد با آرمی که نشانه ای از یک قطره در میانه دریای متلاطم جهانی است و شعار «الرای ... والرای الآخر»(دیدگاه ... واینک دیدگاهی دیگر) که نشانه ای است از تلاش برای ارائه افکار مختلف.

این شبکه که تاکنون تلاش هایش برای استقلال مالی به ویژه در سال 2001 با مشکل وجود شد رابطه مالی موثقی با دولت قطر دارد به گونه ای که سالانه 30 میلیون دلار از دولت این کشور دریافت می کند.

الجزیره در ابتدای تاسیس فقط 6 ساعت و در پایان سال اول 12 ساعت پخش برنامه داشت تا آنکه در سالگرد تاسیسش در سال 1999 توانست پخش خود را 24 ساعته بکند.

فعالیت این شبکه و مطرح شدن آن به عنوان و القاب مختلف از جمله لقب سی ان ان جهان عرب پس از حوادث 11 سپتامبر و به ویژه در آستانه و پس از حمله آمریکا به افغانستان بود که این شبکه با پخش اختصاصی پیام های اسامه بن لادن توانست جایگاه ویژه ای برای خود در میان شبکه های خبری دست و پا کند.

علت این موفقیت شبکه الجزیره که می توان رگه های آن را در سال های اخیر پررنگ تر از گذشته دید حضور طیف گسترده ای از تحصیل کردگان جریان اسلام سیاسی اهل سنت در این شبکه بود؛ کسانی که به ایده های اخوان المسلمین و از این دست ایده ها اعتقاد داشتند حضور جدی ئی در این شبکه خبری پیدا کردند.

مهمترین عامل در این بین نیز ریاست یک فلسطینی به نام «وضاح خنفر» در بین سال های 2003 تا 2011 و در اوج فعالیت های این شبکه است.

وضاح خنفر که از اعضای جماعت جهانی اخوان المسلمین و از همراهان فعلی و از مسئولان سابق جنبش اسلامی حماس بود، از روز اول تاسیس شبکه الجزیره در این شبکه خبری به عنوان خبرنگار فعالیت می کرد و پس از سقوط طالبان مسئول دفتر این شبکه در کابل شد و در دوران ریاست خود بر این شبکه خبری توانست بخش های متعددی را به این شبکه بیافزاید.

شبکه الجزیره که تحت عنوان «شرکت رسانه های خاورمیانه ای» فعالیت می کند امروزه علاوه بر شبکه اصلی الجزیره که به زبان عربی خبررسانی و پخش برنامه دارد 8 الی 9 شبکه تلویزیونی دیگر را در اختیار دارد.

در بین این شبکه های اقماری 5 شبکه، شبکه خبری و اطلاع رسانی است که مهمترین این شبکه ها، الجزیره انگلیسی است که در سال 2006 کار خود را آغاز کرد و گفته می شود نزدیک به یک میلیارد بیننده در سراسر جهان دارد.

علاوه بر این «الجزیره بالکان» تاسیس 2011، «الجزیره آمریکا» تاسیس 2013 و «الجزیره ترکی» تاسیس 2014 برای مخاطبان خود در مناطق هدف برنامه های خبری پخش می کنند؛ همچنین شبکه «الجزیره مباشر» حوادث مختلف رخ داده در مناطق مختلف جهان را به صورت زنده و مستقیم برای بیننده پخش می کند.

در کنار این 5 شبکه خبری سه شبکه تفریحی با عناوین «الجزیره الوثائقية» برای پخش مستندهای متنوع، «الجزیره کودکان» برای پخش برنامه های مناسب برای کودکان و نوجوانان 7 تا 12 سال و «الجزیره ورزشی» برای پخش برنامه های ورزشی به ترتیب در سال های 2009، 2005 و 2003 تاسیس شدند.

البته شبکه الجزیره کودکان در سال 2013 با ورود به یک کنسرسیوم از شرکت های مختلف قطری تعطیل و با نام جدید «تلویزیون ج» کار خود را از سر گرفت و همچنین شبکه «الجزیره ورزشی» با شرکت در کنسرسیومی به همراه شبکه «بی این» در قطر به مجموعه شبکه های «بی این» که دارای 7 شبکه جداگانه است پیوست.

شبکه الجزیره علاوه بر شبکه های خبری و تفریحی، اطلاع رسانی را از طریق یک سایت قوی و همچنین شبکه های اجتماعی اختصاصی شبکه الجزیره و همچنین شبکه های اجتماعی جهانی چون فیسبوک، توییتر، یوتیوب و ... دنبال می کند.

یکی از مهمترین این فعالیت ها در شبکه های اجتماعی موسوم به AJ+ است که به زبان های عربی و انگلیسی تولید می شود و از هنگام به راه افتادن این خدمت در سال 2013 به شدت از سوی مخاطب مورد پسند واقع شده است.

همچنین این مجموعه دارای بازوهای فکری و اجرایی متعددی است که از جمله مهمترین آنها «مرکز مطالعات الجزیره» است که در سال 2006 تاسیس شد و در سال 2014 از سوی مرکز «تینک تنک ایندکس» به عنوان ششمین مرکز مطالعاتی جهان عرب معرفی شد.

دیگر مرکز کمکی این مجموعه «مرکز آموزش و پیشرفت الجزیره» است که سال 2004 با هدف آموزش حرفه ای رسانه در زمینه های مکتوب، تصویری و الکترونیکی به جوانان و علاقمندان تاسیس شد و با مراکز معتبر آموزش رسانه در انگلیس و فرانسه فعالیت داشته است.

«مرکز آزادی های عمومی و حقوق بشر الجزیره» که علاوه بر ارائه شعارهای حقوق بشری به مسائل رسانه ای در این زمینه و به ویژه کارزارهای حمایت از خبرنگاران و آزادی رسانه می پردازد؛ «الجزیره فورام» که سالانه با حضور چهره های رسانه ای جهان عرب برگزار می شود و «جشنواره بین المللی فیلم مستند الجزیره» که یکی از معتبرترین جشنواره های سینمایی در حوزه مستند در منطقه است از دیگر بازوهای کمکی به مجموعه بزرگ الجزیره است.

شبکه الجزیره اما در سال های اخیر و در پی استعفای وضاح خنفر از ریاست آن و انتخاب یکی از اعضای خاندان سلطنتی قطر به نام «احمد بن جاسم بن محمد آل ثانی» به عنوان رئیس شبکه و همچنین حوادث انقلاب های عربی و محدودیت های اعمال شده در کشورهایی چون مصر و سوریه و همچنین استعفای جمع گسترده ای از چهره های مطرح رسانه ای این شبکه همچون «غسان بن جدو»، «لونا الشبل» و ... در اعتراض به سیاست های آن در قبال حوادث سوریه با افت کیفیت و مخاطب روبرو شده است.

این شبکه همچنین در سال 2011 و پس از پوشش موفق انقلاب ها در جهان عرب مورد خشم حکام عرب قرار گرفت به گونه ای که در مصر و به خصوص پس از کودتای سال 2013 دچار ممنوعیت پخش در مصر شد.

همچنین در کشورهای دیگر عربی و حتی اروپایی با مشکلات متعددی روبرو شد که از جمله آنها با عربستان سعودی و به ویژه بحرین بود که پس از پخش یک مستند درباره انقلاب مردم بحرین در شبکه الجزیره انگلیسی دولت این کشور از ورود خبرنگاران الجزیره ممانعت به عمل آورد.