فستیوال ایدفا2019 از نیمه راه خود عبور کرده است تا یکی از مهم‌ترین و معتبرترین رویدادهای جهانی در حوزه فیلم‌های مستند به میزبانی آمستردام در سی‌و‌دومین سال برگزاری‌اش، شاهد نمایش مستندهایی از سراسر جهان برای مخاطبانی از همه کشورها باشد.
گزارش «صبح‌نو» از مستندهای نماینده ایران در کنار مستندهای مرتبط با ایران در ایدفا2019
جشنواره جهانی مستند آمستردام، امسال در حالی آغاز به‌کار کرد که یک مستند از ایران به‌عنوان فیلم افتتاحیه در حضور 1300نفر از اهالی سینما و رسانه از سراسر جهان پخش شد. «سایه‌های بی‌خورشید» اثر مهرداد اسکویی روز بیستم نوامبر، با مقدمه کارگردان هنری جشنواره، اوروا نایرابیا، به نمایش گذاشته شد. به گزارش اسکرین‌دیلی، این مستند درباره یک گروه از دختران نوجوان‌و‌جوان است که به جرم قتل پدر، برادر یا برخی دیگر از بستگان مردشان در کانون اصلاح و تربیت زندگی می‌کنند. نایرابیا در گفت‌وگو با این پایگاه خبری علت انتخاب این مستند را به‌عنوان نمایش افتتاحیه جشنواره امسال، تلاش این فیلم برای نمایش زنان در جلو و پشت دوربین عنوان کرده است. به گزارش اسکرین، امسال ایدفا، بالاترین درصد حضور زنان فیلمساز را در سی‌ودوسالگی خود تجربه می‌کند به این ترتیب که 64درصد از عناوین رقابتی توسط زنان و 47درصد از آن‌ها توسط مردان کارگردانی شده‌اند. در ایدفا 2019 مجموعاً 329فیلم رسیده از 85کشور جهان به نمایش گذاشته خواهد شد و انتظار می‌رود که حدود 3هزار مهمان حرفه‌ای به تماشای این آثار بنشینند.
ایدفا البته بخش‌های مختلفی دارد و محدود به بخش نمایش و رقابت فیلم‌های شرکت‌کننده در بخش مسابقه آن نیست. جدیدترین بخش این جشنواره «IDFA DocLab» است که از سال2007 فعال شده و به بررسی این مسأله می‌پردازد که چطور انقلاب دیجیتالی بر تغییر شکل هنر مستندسازی تأثیر گذاشته است. این جشنواره در بخش فروم «Frum» که بزرگترین بازار تجاری اروپا برای فیلم‌های مستند سراسر جهان است، سرمایه‌گذاری و تولید مشترک، تسهیل می‌شود و فیلمسازان و تهیه‌کنندگان ایده‌ها و آثار خود را به سرمایه‌گذاران معرفی می‌کنند. البته این فستیوال اروپایی، بخش‌هایی را هم به حمایت ویژه از آثار مستند در کشورهای جهان سوم اختصاص داده است و آن‌طور که در بخش معرفی سایت ایدفا آمده، بخش «IDFA Bertha Fund» از فیلمسازان و پروژه‌های مستندسازی در کشورهای درحال توسعه حمایت می‌کند. یکی دیگر از بخش‌های این فستیوال هم مربوط به آموزش است و تحت عنوان «IDFAcademy»، برنامه‌های آموزشی بین‌المللی را برای مستندسازان بالفعل و بالقوه حاضر در جشنواره ارائه می‌دهد.
این همان بخشی است که امسال اتفاق ویژه دیگری را پوشش می‌دهد. به گزارش اسکرین‌دیلی از جمله اتفاقات مهم دیگر این فستیوال هلندی، گفت‌وگوی مستقیم نایرابیا، کارگردان هنری جشنواره با محسن مخملباف در بخش آکادمی ایدفاست. البته مخملباف امسال خود نیز با مستند «یک لحظه معصومیت» محصول مشترک ایران و فرانسه در بخش فوکوس جشنواره حاضر است.
البته رویدادهای مرتبط با ایران در فستیوال امسال ایدفا محدود به این دو اتفاق نیست. مستند «تارهای ممنوعه» یک تولید مشترک ایرانی-افغانستانی است که به روایت مشکلات چهار جوان موزیسین مهاجر افغانستانی در ایران می‌پردازد. اکبر، سوری، محمد و حکیم گروه راک خود را تشکیل داده‌اند و تنها آرزویی که دارند اجرای زنده است. آن‌ها به رغم مخالفات والدینشان به کابل بازمی‌گردند تا به این آرزو تحقق بخشند اما به زودی در می‌یابند که آنجا هنوز بسیار خطرناک است. این مستند ۷۲دقیقه نخستین اثر کارگردان مهاجر افغانستانی، حسن نوری و به تهیه‌کنندگی، افسانه سالاری از ایران در کالکتیو داکمانیاکس ساخته شده و تاکنون فاندهای مختلفی را از ایدفا و دوحه جذب کرده است. مستند «تارهای ممنوعه» به همراه دو مستند دیگر ازجمله «فقدان» به کارگردانی فاطمه ذوالفقاری و «کاغذپاره‌ها» به کارگردانی بهزاد نعلبندی در بخش «درخشان (Luminous)» ایدفا به نمایش گذاشته می‌شوند.
ایران تنها موضوع مستندهای ایرانی حاضر در ایدفا2019 نیست، بلکه برخی مستندسازان کشورهای دیگر نیز امسال با موضوعات مرتبط با ایران در این جشنواره پذیرش شده‌اند. پائولین اولتیتن، مستندساز هلندی در فیلم 33دقیقه‌ای‌اش با نام «برای آن‌ها که می‌خواهند، راه‌ها باز است» که محصول مشترک ایران و روسیه است به مقایسه برخی موضوعات در این دو کشور می‌پردازد. در بخش‌هایی از این مستند، در دو قاب جداشده، همزمان رودخانه‌هایی از دو شهر اصفهان در ایران و سامارا در روسیه را می‌بینیم که به محلی برای عموم تغییر کاربری داده‌اند؛ مردم روی ولگا قدم می‌زنند چون یخ زده است و در مسیر زاینده‌رود راه می‌روند چون خشک شده است. این مستند در بخش «آخر هفته هنر آمستردام» نمایش داده می‌شود.
مستند «بیابان شماره یک» یکی دیگر از مستندهای خارجی مرتبط با ایران است که امسال در ایدفا حضور پیدا کرده است. این مستند محصول کشور آمریکاست و باربارا کاپل به‌عنوان کارگردان در این مستند به ماجرای تسخیر سفارت آمریکا در ایران و حمله طبس می‌پردازد. سایت ایدفا در شرح روایت این فیلم می‌نویسد: «کارگردان، از مصاحبه‌های متعددی با گروگان‌ها، برخی نظامیانی که در عملیات نجات نقش داشتند، مجریان رسانه‌ها و حتی خود جیمی کارتر، رییس‌جمهوری وقت آمریکا استفاده کرده تا برهه‌ای از تاریخ روابط ایران-آمریکا را به دقت به تصویر بکشد که در آن، این روابط بر لبه فاجعه قرار داشته‌اند.» این فیلم که از خلاصه‌اش هم پیداست موضوع روابط ایران و آمریکا را دنبال می‌کند، امسال در بخش «مسترز» نمایش داده خواهد شد.
دیگر مستند حاضر در این بخش از ایدفا، مستندی دانمارکی به کارگردانی «ایوا ملواد» با نام «بچه عشق (Love Child)» است. این مستند بلند، ماجرای یک خانم و آقای ایرانی به نام‌های لیلا و سهند را روایت می‌کند که «با وجود یک پسر کوچک آماده‌اند تا زندگی جدیدی را شروع کنند. اما مشکل اینجاست که هردوی آن‌ها در عقد افراد دیگری هستند و در ایران، مجازات سنگینی برای زنا وجود دارد.» در ابتدای مستند آن‌ها به ترکیه پناهنده می‌شوند و کارگردان دانمارکی داستان‌شان را در طول 6سال بعد پیگیری می‌کند.
مستند «متولد اوین» به کارگردانی مریم زارعی محصول مشترک آلمان و اتریش است و امسال در ایدفا حضور پیدا کرده است. در شرح داستان این مستند در سایت ایدفا آمده است: «مریم زارعی، بازیگر آلمانی است که اغلب در نقش پناهنده‌ای از خاورمیانه در فیلم‌ها ظاهر شده است. او متولد ایران است اما خانواده‌اش در زمان کودکی او کشور را ترک کرده‌اند. حالا در سن سی سالگی، می‌خواهد درباره دوران کودکی‌اش بیشتر بداند. این مستند که پیش از این نیز در برلیناله حضور پیدا کرده بود در ایدفا2019 در بخش بهترین‌های جشنواره حضور دارد.
بدین‌ترتیب ایدفا در سی‌و‌دومین دوره خود، میزبان مستندهای ضد ایرانی بسیاری است؛ مستندهایی که برخی با روایت کارگردان‌های ایرانی و برخی دیگر با روایت کارگردان‌های غیرایرانی، بعضی به‌عنوان محصول ایران و بعضی دیگر به‌عنوان نماینده سایر کشورها به‌طور مستقل یا مشترک، تصویری از ایران می‌سازند که همگی برای مخاطب ناآشنا با ایران در این جشنواره هلندی، یک پازل روشن و مشخص را تکمیل می‌کند. با این همه در اغلب سایت‌های خبری فارسی داخلی تنها به نمایندگان ایران یا برخی کارگردان‌های ایرانی حاضر در جشنواره اشاره شده است. موضوعی که طبیعتاً برای خوانندگان ایرانی، تصویر درستی از اتفاقی که در ایدفا درحال وقوع است، نمی‌سازد و ما سال‌ها باید سرگرم بحث‌های بی‌پایان درباره این باشیم که آیا جشنواره‌های غربی، رویکرد ضدایرانی دارند یا نه؟! اما ترجمه عین‌به‌عین عبارات و کلمات سایت این جشنواره از مستندهای مرتبط با ایران، این مسأله را به راحتی برای مخاطب روشن می‌کند. حال باید دید که نمایندگان ایران، چگونه در این پازل نقش خود را ایفا خواهند کرد.
