حیدر مصطفی هجر، استاد دانشگاه «ذی‌قار» عراق، در رساله دکترای خود به بررسی معناشناسی از دیدگاه فخرالدین رازی (۵۴۴ ـ ۶۰۶ق) در تفسیر «مفاتیح الغیب» پرداخته و این مبحث را در پرتو نظریه‌های زبانشناسی مدرن تحلیل کرده است.
معناشناسی «رازی» در تفسیر «مفاتیح الغیب» از نگاه استاد عراقی
به گزارش الأمه:
حیدر مصطفی هجر، استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه «ذی‌قار» (جنوب عراق) و مدیرگروه ادبیات عرب دانشکده ادبیات این دانشگاه است.
وی متولد سال ۱۹۷۱ و فارغ‌التحصیل مقطع دکترای فلسفه است.همچنین، حیدر مصطفی هجر از اعضای هیئت مؤسس دانشکده علوم اسلامی دانشگاه «ذی قار» و مؤسس و رئیس گروه علوم قرآنی دانشکده ادبیات این دانشگاه است.وی عضو سابق مؤسسه تقریب بین حوزه و دانشگاه، عضو هیئت علمی دانشگاه دینی «الصدر»، عضو هیئت علمی دانشگاه «الصدرین»، عضو سابق مرکز تحقیقات استراتژیک عراق، عضو سابق کمیته تحقیق در نهج‌البلاغه مرکز تحقیقات «العمید» وابسته به آستان عباسی بوده است.
هجر تاکنون در بسیاری از همایش‌ها و کنفرانس‌های علمی شرکت کرده و در سلسله نشست‌های رسانه‌های مختلف ملی و بین‌المللی نیز مشارکت داشته و مقالات علمی بسیاری را نیز در زمینه علوم قرآنی منتشر کرده است.
او پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود را به موضوع بررسي معناشناسي اسما و صفات خداوند در قرآن اختصاص داد و از این پایان‌نامه با عنوان «اسماء الله وصفاته في القرآن دراسه دلالیه» (مطالعه معناشناختی نام‌ها و صفات خداوند در قرآن) دفاع کرد.
تخصص مصطفی هجر در زمینه معناشناختی قرآن است، به شکلی که وی رساله دکتری خود با عنوان «البحث الدلالی عند الرازی فی تفسیره مفاتیح الغیب علی ضوء علم اللغه الحدیث» (معناشناسی از دیدگاه فخر رازی در تفسیر مفاتیح الغیب در پرتو زبانشناسی مدرن) را به همین مسئله اختصاص داده است. مصطفی هجر این رساله را در گروه زبان عربی دانشکده ادبیات دانشگاه بصره دفاع کرد و «جمهور کریم خماس» استاد راهنمای این رساله بود.
نمايی از دانشگاه «ذی قار» در جنوب عراقتفسیر کبیر یا مفاتیح الغیب از مهم‌ترین و مفصل‌ترین تفاسیر قرآن است که اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم قمری فخر رازی (۵۴۴ ق در ری ـ ۶۰۶ ق در هرات) آن را با تکیه بر اصول عقاید اشعری و به زبان عربی نگاشته است.
در این نوشتار تلاش شده که عناوین بابها و فصل‌های این پژوهش معرفی و هدف نگارنده از پرداختن به این موضوع تبیین شود که تقدیم می‌شود:این رساله در ۲۹۷ صفحه نگاشته شده و از یک مقدمه و دو باب تشکیل شده است. باب نخست با عنوان «زمینه‌های نظری» شامل ۳ فصل و باب دوم با عنوان «زمینه‌های تطبیق» ۲ فصل دارد که هر کدام از این بابها و فصل‌ها به اجمال معرفی می‌شود.
مقدمه از یک پیشگفتار و سه بخش با موضوعات معناشناسی زبان و معناشناسی کلام، سطح‌های خطاب و اصول تجزیه و تحلیل تشکیل شده و در ۱۳ صفحه تدوین شده است.باب نخست این رساله همچنان‌که اشاره شد از ۳ فصل تشکیل شده و نگارنده در این سه فصل به مباحثی همچون مؤلفه‌های فرهنگی، گرایش‌ها و خواسته‌های مفسر، تصورات مفسر درباره متن، سازوکارهای شرح، تأویل و تطبیق، معاصربودن متن با نزولش و معاصر بودن متن با خودش پرداخته است.
موضوع باب دوم زمینه‌های تطبیق است که این باب نیز از ۲ فصل تشکیل شده و مصطفی هجر در فصل نخست مباحثی همچون انسجام و هماهنگی افقی، تصورات نظری، بررسی برخی عناصر زبانی تأثیرگذار در فرایند انسجام، شکل‌های دیگر فزون متنیت، ویژگی‌ها و شکل‌های دیگر ارتباط را مورد بررسی قرار داده است.
فصل دوم نیز به موضوع انسجام و هماهنگی عمودی در ساختار معنایی متن اختصاص دارد و تفسیر قرآن با قرآن، آیات محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و آیاتی که در ظاهر آنها تعارض هست از مباحثی است که در این فصل به آنها پرداخته شده است.
باب دوم نیز در مجموع ۱۵۲ صفحه دارد. نگارنده این رساله در پایان بخشی را با عنوان نتیجه آورده و خلاصه کار خود و نتیجه تحقیق را در این قسمت شرح داده و فهرست منابع و مصادر پایان‌بخش این رساله است.حید مصطفی هجر درباره شیوه تحقیق خود در این پژوهش گفت: «شیوه من در این رساله توصیفی ـ تحلیلی است، به گونه‌ای که به بررسی و تبیین تلاش‌های فخررازی در کشف مفاهیم قرآنی و منابع معرفتی و شناختی حاکم بر این دستاورد علمی پرداخته‌ام».
این استاد عراقی در ادامه تصریح کرد: «در این پژوهش تلاش شده که قابلیت‌های شناختی مؤثر بر تولید معنا از جمله عنصر شناختی و درک متن و ابعاد آن به عنوان یک کتاب مقدس که هدف مشخصی دارد، تبیین شود».
وی گفت: «شرح و توضیح ابزارها و سازوکارهای مورد استفاده رازی همچون تأویل، تفسیر، شرح و همچنین، ابزارهایی که این مفسر برای رسیدن به هدف یعنی زبان یا روایت به آنها متوسل شده از دیگر اهداف این پژوهش است».
برخی منابع مورد استفاده حیدر مصطفی هجر در این رساله نیز عبارت‌اند از: «المفردات في غریب القرآن» اثر راغب اصفهانی، «مفهوم النص دراسة في علوم القرآن» اثر نصر حامد ابوزید، «مقدمات فی علم التفسیر» اثر سیدصدرالدین قبانچی، امام جمعه نجف، «مقدمة جامع التفاسیر» راغب اصفهانی، «المقرر فی المنطق» اثر رائد الحیدری، تفسیر «المیزان» علامه طباطبائی، «المناهج التفسیریة في علوم القرآن» آیتالله جعفر سبحانی، «نفحات القرآن» آیتالله مکارم شیرازی.
منبع: ایکنا
