جشن نوروز که یکی از آئین‌های تاریخی و قدیمی منطقه و جهان بوده و در کشورهای مختلف از جمله افغانستان با شکوه ویژه ای برگزار می شود.

نوروز در افغانستان

افغان ها از سراسر افغانستان و برخی از کشورهای همسایه شمالی این کشور روز نوروز در زیارتگاه منسوب به حضرت علی(ع) گردهم آمده و مراسم را با بالا کردن «جهنده» یا پرچم آن حضرت آغاز می کنند.

جهنده که پرچم بزرگ با لوله آهنی است به کمک پهلوانان بالا برده می شود، اگر در جریان بالا کردن بدون مشکل به جای خود نصب شد، باور بر این است که سال پیش رو به خوبی می گذرد و اگر با مشکل مواجه شد، مردم از سختی، قحطی و مشکلات سخن می گویند.

اما امسال شیوع کرونا مراسم معروف جهنده بالا را که در روز اول نوروز با حضور یکی از مقامات بلند پایه دولتی اجرا می شد، برای جلوگیری از شیوع کرونا لغو کرد و این مراسم شب هنگام با حضور تعداد انگشت شماری از افراد به انجام رسید.

کابل پایتخت افغانستان هم که در سال های گذشته شاهد شور و هلهله نوروز بود، مراسم رسمی برگزار نشد و جشن دهقان هم تعطیل اعلام شد اما نوروز و تجلیل سال نو چنان در تارو پود مردم این کشور ریشه دوانیده است که با وجود همه هشدارها و توصیه ها بگونه غیر رسمی در دامنه های تپه ها و پارک ها برگزار شد.

هزاران زن و مرد افغان در دشت ها و تپه های کابل پایتخت مراسم خصوصی برگزار کردند و با رقص و پایکوبی زنده شدن طبیعت را جشن گرفتنند.

برخی کارشناسان افغان در باره قدرت و ریشه تاریخی نوروز اشاره می کنند که نه تنها نمی شود آنرا متوقف کرد بلکه از قدرت نرم نوروز در بکار گیری سیاست خارجی کشورهای حوزه نوروز و حتا فراتر از آن نیز اشاره می کنند.

«عبدالطیف نظری» استاد دانشگاه  نوروز را جشن همدلی خوانده می گوید که از قدرت نرم نوروز نه تنها در بخش فرهنگی و استفاده از آن برای نزدیکی، همکاری در روابط عمومی بلکه در سیاست خارجی نیز کاربرد قدرتمند دارد.

وی می گوید: ثبت نوروز به عنوان میراث فرهنگی و معنوی از سوی یونسکو و به رسمیت شناختن آن از سوی سازمان ملل متحد، برای ملت های منطقه بویژه برای افغانستان، ایران و تاجیکستان از اهمیت فراوان برخوردار است.

جشن فرهنگی نوروز یکی از اشتراکات فرهنگی و تاریخی است که هر ساله در کشورهای این حوزه ازجمله ایران، افغانستان و تاجیکستان به صورت باشکوهی برگزار می شود.

به این ترتیب، جشن نوروز به عنوان نقطه مشترک بین کشورهای منطقه می تواند عاملی مناسب برای تحقق همگرایی سیاسی در سطح منطقه باشد. کشورهای منطقه برای غلبه بر چالش ها و تهدیدات مشترک و نیز دست یابی به منافع مشترک می توانند از نوروز به عنوان یکی از مشترکات فرهنگی منطقه، مدد گرفته و درصدد تعمیق همگرایی های سیاسی باشند.

افغانستان، ایران و تاجیکستان با داشتن ظرفیت های فرهنگی مشترک، با تقویت هم افزایی فرهنگی از طریق ترسیم نقشه راه می توانند اختلافات جزئی خود را کاهش داده و با توجه بیشتر بر اشتراکات، پشتوانه مطمئن برای همکاری های آینده در منطقه ایجاد کنند و به این ترتیب، خود را از دام برخی مخمصه های استراتژیک که بیگانگان برای هر سه کشور درست می کنند، نجات بخشند.

به گزارش الأمه:

از این منظر، جشن شادمانه نوروز را می توان عامل همگرایی بین ملت ها و فرهنگ ها و نیز عاملی برای وحدت منطقه ای و افزایش ارتباطات فرهنگی و جلوگیری کننده از دشمنی ها دانست.

زیرا تاثیر گذاری فرهنگ در حوزه سیاست خارجی به حدی است که در عصر کنونی از فرهنگ به عنوان قدرت نرم در سیاست خارجی نام برده می شود. امروزه حتی قوی ترین کشورها مانند آمریکا نیز ترجیح می دهند تا از شیوه های فرهنگی تحت عنوان دیپلماسی فرهنگی برای تامین منافع راهبردی خود استفاده کنند و میلیارد ها دلار در این راستا هزینه نمایند.

در این رویکرد، نوروز عامل مهم در دیپلماسی عمومی و زمینه اساسی برای همگرایی منطقه ای به شمار می رود.

جشن فرهنگی نوروز که هر ساله در کشورهای این حوزه از جمله در افغانستان، ایران و تاجیکستان به صورت باشکوهی برگزار می شود، بر چند منطقه همکاری های اقتصادی نیز انطباق دارد که از آن جمله می توان به سازمان همکاری های اسلامی، سازمان همکاری شانگهای، بخش وسیعی از اوراسیا و سازمان همکاری های اقتصادی اکو اشاره کرد.

از این زاویه، نوروز را می توان یکی از مهم ترین عوامل همگرایی کشورهای حوزه تمدنی شرق دانست. در واقع، نوروز جشن شرقی و نمادی از پاکیزگی است که از نظر تاریخی، جغرافیای وسیعی از غرب چین تا اناتولی، از شبه قاره هند تا بین النهرین و از سین کیانگ و آسیای مرکزی تا دامنه های شمالی قفقاز بزرگ و آسیای صغیر را شامل می شود.

بر این اساس، نوروز جوهرهای نهفته بسیار دارد که باید آن را شناخت و از آن در دیپلماسی فرهنگی و قدرت نرم، بهره گرفت. امروزه نوروز نه تنها در قلمرو سه کشور همزبان افغانستان، ایران و تاجیکستان گرامی داشته می شود، که در خاورمیانه مانند عراق و سوریه و مصر و حتی در بالکان بین علویان آلبانی هم جشن گرفته می شود.

بنابر این، برای پاسداری از این میراث گران بهای فرهنگی و آیین کهن و ماندگار باید کوشش کرد و یکدل و یکرنگ شد.

آئین های نوروزی در ولایت هرات افغانستان

در واقع دولت و ملت کشور افغانستان در آسیای مرکزی همانند دیگر کشورهای حوزه نوروز، از این روزها و ایام نورروز با آداب و رسوم خاص خودشان تجلیل  می کنند.

روزهای قبل و بعد از سال نو در افغانستان رنگ بوی دیگری دارد، مردم با برپائی سنت های دیرینه افغانستانی مرسوم، این ایام را با برپایی جشن های مختلف و نمایش رسوم گذشتگان (وسائل و ابزاری که درگذشته از آنهای برای کارها و زندگی روزمره استفاده می شد و ابزار کارهای اقتصادی و تجاری از قبیل گرفتن روغن کنجد با خراس، آسیاب آبی، گارگاه های ساخت بعضی از خوراکی ها و غیره) پاس می دارند.

استان هرات یکی از استان های افغانستان است که آب و هوای خوش و متفاوت آن نسبت به دیگر استان هاو شهرهای این کشور حس آمدن بهار را زودتر از موعد به مردم نوید می دهد و این احساس شادی و پیدایش طراوت بهاری نه تنها در رخسار مردمان این دیار هویداست، بلکه کوه و طبیعت این شهر باستانی هم زیبا و دلپذیر می شود و سبزه زارها، دشت و دمن بوی بهار را فریاد می زنند و مردم را از دور و نزدیک به سمت خود می  کشاند.

بعضی از آیین ها و رسومات نوروزی هرات افغانستان با دیگر کشورهای حوزه نوروز مشترک است، اما بعضی دیگر در این استان پر رنگتر است، از جمله اینکه در آخرین روزهای اسفند ماه، بازار نظافت و شتسشوی وسائل خانه بسیار گرم می شود و همه خانواده، به خانه تکانی و شستشوی فرش ها و دیگر وسایل مشغول می شوند.

تعویض لوازم خانه و جایگزین کردن وسائل نو یکی دیگر از برنامه های نوروزی بعضی از هراتیان می باشد و چهار شنبه آخر سال هرات نیز بر خلاف بعضی از کشورها که با آتش افروزی و ایجاد صداهای مهیب تجلیل می شود مردم هرات، گرد هم جمع می شود و با خواندن لطیفه ها و اشعار و... این روز را تا صبح روز بعد سپری می کنند، همانگونه که در شاهنامه فردوسی اشاره ‌هایی درباره بزم چهارشنبه‌ای در نزدیکی نوروز وجود دارد که نشان‌دهنده کهن بودن این جشن است. مراسم سنتی مربوط به این جشن ملی، از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان این منطقه زنده نگاه داشته شده‌است.

از موارد دیگر اینکه بازار سبزه و ماهی به ویژه از نوع سرخ آن برای سفره عید رواج می یابد و اقداماتی چون آماده ساختن سمنک (سمنو)، هفت میوه، هفت سین وغذای‌های شب نوروزی از جمله آمادگی‌هایی است که برای تجلیل از نوروز در گوشه و کنار افغانستان و هرات به وفور دیده می‌شود.

هرچند در افغانستان تنها روز اول سال نو تعطیل است، اما در هرات مردم تا 13 روز فعالیت‌های تجاری و کسب و کار خود را تعطیل می‌کنند تا روزهای آغازین سال را در کنار خانواده و بستگان سببی و نسبی دور نزدیک سر کنند.

نوجوانان هرات از مدتی قبل از رسیدن نوروز تخم مرغ ها را با رنگ های مختلف رنگ آمیزی می کنند و در روزهای نوروز به بازی تخم مرغ جنگی (دو تخم مرغ را به یکدگر زدن) می پردازند و همچنین وسائل بازی دستی درست می کنند و در اجتماعات از آنها استفاده می کنند.

در شب یا روز و لحظه تحویل سال نو اکثریت شان به خواندن دعا در مساجد و امکان دینی حاضر می شوند و برای سال پیش رو از خداوند طلب سلامت، امنیت، رفع مشکلات سالهای گذشته و آروز هایی از این قبیل می کنند و معمولا دعای "یا مقلب القلوب ...." را  لحظه تحویل سال قرائت می کنند.

در بعضی از مناطق هرات مانند سلطان میرعبدالواحد شهید (معروف به سلطان آقا) تکیه عمومی حضرت اباالفضل (ع) و مزار شهدای جبرئیل، مراسم به احتزاز در آمدن پرچم حضرت علی علیه السلام موسوم به "جهنده بالا") برگزار می شود که همه ساله شمار زیادی از مقامات هرات از جمله استاندار، فرماندار و مقامات نظامی و انتظامی دیگر این شهر در لحظه تحویل سال خود را به این اماکن متبرکه می کشاند تا و در مراسم جهنده بالا شرکت می کنند.

غذای مخصوص عید نوروز در افغانستان

از گذشته‎های بسیار دور ساکنان افغانستان برای شب عید نوروز غذاهای خاصی را تهیه و صرف می کنند که از جمله آنها مواردی که به کرات بر سر سفره اغلب افغان ها می توان مشاهده کرد از جمله آنها "گوشت خروس" (همچون سبزی پلو با ماهی در استان های شمالی ایران) است و در میان ساکنان پایتخت بیشتر گوشت خروس با رنگ سفید مورد پسند قرار می‎گیرد.

سبزی پلو نیز غذای دیگری است که بر سفره شمار زیادی از خانواده‎های افغان حتی آنانی که سطح درآمد روزانه ‎شان بسیار پایین است، در شب‎های نوروز دیده می‎شود؛ سبزی که ترکیبی از اسفناج، گشنیز و تره است و همچنین تلاش می شود که برنج آن نیز از محصولات کشاورزی افغانستان بوده تا همه ترکیبات آن رنگ و بوی افغانی داشته باشد.

ماهی یکی دیگر از غذاهای دوست‎داشتنی افغان‎هاست و مردم این کشور می‎کوشند تا گوشت ماهی را نیز در کنار سایر غذاهای طبیعی بر روی سفره خود داشته باشند.

انواع کلوچه‎های خانگی هم از جمله خوردنی هایی این ایام است که خانواده‎های افغانی در شهرها و روستاها از آرد گندم، روغن، کره و شکر تهیه می‎کنند تا زینت‎بخش سفره‎های شان در روزهای نوروز باشد.

ترک موقت خانه در "چهارشنبه اول سال"

مردم هرات در روز نوروز شاید کم‌تر برای تفریح و گشت‌ و گذار به مناطق تفریحی بروند، ولی در اولین چهارشنبه سال نو کمتر خانواده‌ای در هرات دیده شود که در خانه مانده باشد؛ حتا اگر در این روز باران هم ببارد.

این روز را مردم به نام چهارشنبه اول سال یاد می‌کنند و می‌گویند که از زمان‌های بسیار دور رسم بیرون رفتن از منزل در اولین چهارشنبه،پنج شنبه و جمعه سال وجود داشته است.

بزرگان ولایت هرات در این باره می گویند: ساکنان هرات نوروز و گل گشت سیزده نوروز را در تفریحگاه‌ها و پارک‌هایی چون تخت صفر، پارک ملت، پارک ارغوان، پارک ترقی، تفریگاه و باغ های شیدایی، جنگل و کوهسار میر داوود و گازارگاه و کوهای سیدعبدالله مختار و زیارت سلطان میرعبدالواحد می‌گذرانند و بعضی ها نیز به زیارت ها می روند.

سیزده‌بدر

سیزدهمین روزِ فروردین در برخی از کشورهای حوزه نوروز، روز طبیعت نام‌گذاری شده‌است و جز تعطیلات رسمی است، اما در افغانستان نه تنها تعطیل نیست که به جز هرات در بسیاری از شهرهای افغانستان کسی با این روز آشنایی چندانی ندارد.

برخی از هراتی‌ها بر این باورند که در این روز باید به دل صحرا و طبیعت بروند، اما برای اثبات اینکه مردم قدیم هم این دیدگاه را داشتند هیچ روایت تاریخی و قابل استنادی وجود ندارد. بعد از سیزده ‌به‌در جشن‌های نوروزی در هرات پایان می‌پذیرد.

یکی از آیین‌های این روز در میان هراتی‌ها سبزه گره زدن است که بیش‌تر جوانان در این روز این کار را انجام می‌دهند. گره زدن سبزه به معنای گره زدن زندگی با طبیعت است که همیشه سبز و شاداب باقی بمانند.

آیین‌های دیگر نوروزی

هراتی‌ها به دلیل گرمای شدید این شهر؛ تابستان‌ها معمولا از تفریحات بیرون شهری محروم‌اند. اما تفریح‌گاه‌های درون شهر چه در روزهای نوروز و چه پس از آن همواره ‌با آغاز بهار رنگ و بوی تازه‌ای می‌گیرند.

در هرات تفریگاه های زیادی وجود دارد . تفریح های نوروزی هرات معمولا در چشمه‌های آب گرم اوبه، چشمه‌های آب گرم سفیدکوه، باغ شیدایی، میرداود، خسرو جان، گندم علی صاحب، مولانا سپند، سلطان شیخ آئینه، رباط پی، پل پشتون، پل مالان، پل هاشمی، خواجه ملا کوهی، چشمه توتک کمرکلاغ، چله خانه‌ خواجه صاحب انصار، باغ ملت، قلعه شربت، دهانه غار، باغ حضرت صاحب کرخ، بند ریگ، خوش‌رباط، خواجه سرب، پارک ترقی، پارک ظاهر شاهی، پارک گوهرشادبیگم و تخت صفر برگزار می‌شود.

این جشن های سال نوع در قومیت های مختلف این کشور به شکل های خاص برگزار می شود و در مناطق شرقی و شمالی کشور با شور شعف خاص تری برگزار می شود.

کرونا و نوروز در افغانستان

اما ظهور بیماری ناشناخته و شاید شناخته شده کرونا ناشی از جهش مولکولی ویروس سارس موجب شده است که دولت افغانستان نیز همچون اکثر کشورهای حوزه فرهنگی و تمدنی ایران برای جلوگیری از گسترش این ویروس مرگبار موسوم به "کووید-19" از مردم این کشور بخواهد ضمن برگزاری این جشن ها در خانه های خود، از تجمع در اماکن عمومی پرهیز کنند و در واقع از جشن های عمومی برای این رویداد مبارک ملی و منطقه ای جدا پرهیز کنند.

جلسه شورای امنیت ملی افغانستان با برگزای یک جلسه فوری برای مبارزه با شیوع ویورس کرونا طرحی را تصویب کرد که بر اساس آن برگزاری جشن های نوروزی در سال جدید در مناطق شرقی و شمالی کشور به ویژه در مزار شریف  ممنوع شده است.
خبرگزرای صدای افغان (آوا) گزارش داد که شورای امنیت ملی این کشور در این جلسه ضمن بررسی وضعیت عمومی امنیتی کشور و آخرین وضعیت شیوع ویروس کرونا در سطح این کشور، بعد از استماع تازه ترین گزارش وزیر صحت عامه (بهداشت عمومی) در این خصوص، طرحی را تصویب کرد که بر اساس آن کشور آخرین معلومات در رابطه به شیوع ویروس کرونا در کشور، سطح آمادگی ها در مرکز و ولایات و همچنان سطح هماهنگی میان ادارات، به جلسه معلومات داد.

 محمد اشرف غنی از ادارات مربوطه خواست تا در رابطه به شیوع ویروس کرونا سطح آگاهی بخشی به مردم را افزایش دهند و همه تدابیر احتیاطی در این خصوص اتخاذ گردد.
 وی به وزارت بهداشت عمومی دستور داد تا ارائه خدمات بهداشتی به مردم تقویت شود و تدابیر لازم برای تشخیص ویروس کرونا در مرزها به خصوص در مرز با ایران و چین به کار بسته شود.
آقای غنی تاکید کرد که بخاطر جلوگیری از شیوع ویروس کرونا از تجمعات جلوگیری گردد و در رابطه به تعطیلی مکان های آموزشی نیز با وزارت معارف کشور مشورت صورت گیرد. اما همترین تاکید رئیس جمهوری این کشور به مردم و مسئولان این بود که امسال از برگزاری جشن نوروز خودداری کنند.

البته مردم و مسئولان نیز به دستور عمل کردند چون مقامات در ولایت بلخ می‌گویند که برای جلوگیری از تجمع مردم و شیوع ویروس کرونا، جهنده منسوب به حضرت علی (ع) را امسال بدون حضور مردم برافراشته و به مردم اجازه تجمع داده نشد.
 به گزارش "آوا)، عتیق‌الله انصاری رئیس روضه شریف در مزارشریف گفت که دیروز بعد از ادای نماز صبح،جهنده منسوب به حضرت علی (ع) بدون حضور مردم از سوی خادمین این حرم برافراشته شد.
صالح‌محمد خلیق، رئیس اطلاعات و فرهنگ بلخ نیز گفت ضمن اشره به این موضوغ گفت که برنامه‌های فرهنگی همه ساله امسال همچون گذشته برگزار نمی‌شود.

منبع: ایرنا