ما نمی‌فهمیم و آنان هم نمی‌فهمند. ما وضعیت و چگونگی سکولاریسم ترکیه را نمی‌فهمیم و قادر به درک هاله قدسی که سکولاریسم ترکیه را دربرگرفته است نیستیم و این همان قداستی است که آن را تبدیل به یک دین برای مردم ترکیه کرده است. ما نمی‌فهمیم چگونه کمال آتاتورک از مقام بالایی چون پیامبرا

در حاشیه طرح نظریه سکولاریسم اسلامی توسط اردوغان نخست وزیر ترکیه در مصر

گفتگویی پیرامون سکولاریسم در ترکیه

قضیه سکولاریسم در ترکیه یک انتخاب سیاسی نیست که مردم بتوانند آن را بپذیرند و یا نپذیرند بلکه یک عقیده است و همه مردم این کشور باید به آن گردن بنهند و طبیعتا هر کس که از آن سر بازبزند دچار عواقب خاصی خواهد شد.

در سفر اخیرم به استانبول به ذهنم رسید که به این موضوع بپردازم.  

من به همراه دیگر مدعوان به کارگاهی دعوت شده بودم که قرار بود به تحولات اخیر جهان عرب بپردازد. این برنامه با همکاری دفتر دیپلوماسی ترکیه به ریاست دولت ترکیه و مرکز تفاهم اسلام و مسیحیت دانشگاه جورج تاون آمریکا تشکیل شده بود. پیش از این وقتی محققان مصری درمورد چند دسته‌گی اخیر مصر صحبت می‌کردند، من چیزی نمی‌گفتم. این محققان می‌گفتند که عده‌ای جذب لیبرالیسم و سکولاریسم شده‌اند و عده‌ای دیگر به سمت اسلام گرایش دارند. یک زن مصری نیز گفته بود که با گروهی از فعالان مصری به نمایندگی از اخوان المسلمین به بروکسل رفته است.

تمام مدعوان این برنامه از اتحادیه اروپا بودند و در آن اعلام کردند که اتحادیه اروپا قصد دارد در حمایت از نامزدان حزب لیبرال و سکولار دفتری را در قاهره بگشاید و احزاب راست‌گرای اروپایی هم می‌خواهند در حمایت از نامزدهای راست‌گرای مصر دفتر کاری را باز کنند. من پیش از این اصلا در بحث‌های محققان تونسی شرکت نمی‌کردم. موضوع بحث این دسته از محققان تونسی درمورد فضای انتخابات آینده بود. انتخاب اعضای مجلس تاسیسی که قرار است 23 اکتبر برگزار شود. جناح‌بندی احزاب سکولار به نام ائتلاف مردمی و جناح‌بندی حزب‌های راست‌گرا به نام گروه معاصر دموکرات در مقابله با جنبش‌هایی که ریشه اسلامی دارند از دیگر موضوعات بحث این افراد بود. این محققان همچنین درمورد نقش مهم فرانسه در تایید سکولارها سخن می‌گفتند و اشاره می‌کردند که در تونس بیش از صد حزب شکل گرفته است که 46 حزب از میان این تعداد با نظام سابق متفاوت هستند.

حرف‌های زیادی از تلاش سکولارها و لیبرال‌ها برای ترساندن مردم از اسلام شنیده بودم. اینکه آن‌ها سعی دارند به مردم بقبولانند که اسلام باعث ضربه زدن به امور سیاسی کشورشان خواهد شد و حتی گردشگری کشورهایشان دچار آسیب خواهد شد. چون اسلام شرب خمر و پوشیدن لباس شنا را حرام می‌داند و زنان را مجبور به پوشیدن حجاب می‌کند و افرادی را در مناصب بالای کشور قرار می‌دهد که ریش داشته باشند و حجاب به سر کنند. این گروه همچنین قصد داشته‌اند که بگویند با اسلامی شدن رسانه‌ها بیچارگی و بدبختی به سراغ مردم خواهد آمد و با شیوه‌های مختلف قصد ترساندن مردم مصر از اسلام را دارند.

تا اینجا مسئله چندان عجیب نبود. اما در شبی که ما برای مراسم شامی دعوت شده بودیم و دکتر احمد داود اوغلو وزیر خارجه ترکیه و عمر جلیک معاون رئیس حزب عدالت و توسعه، رئیس کمیسیون روابط خارجی و مسئول تهیه قانون اساسی جدید ترکیه به همراه دکتر ابراهیم کالن مشاور ارشد نخست وزیر در آن شرکت داشتند، عمر جلیک سر صحبت را باز کرد و گفت که مقاله‌ای را که دو هفته پیش درمورد نخست وزیر ترکیه رجب طیب اردوغان نوشته بودم را خوانده است. من در آن مقاله اردوغان را فرزند دموکراسی ترکیه و نه فرزند سکولاریسم نامیده بودم و همچنین نوشته بودم که سکولاریسم باعث زندانی شدن اردوغان شد اما دموکراسی باعث شد او نخست وزیر شود. عمر جلیک گفت که با این نوشته‌های من موافق است و حرف‌های اردوغان در مصاحبه‌ تلویزیونی خروج از این محدوده بوده است. اردوغان در گفتگوی خود با منی الشاذلی در یک برنامه تلویزیونی که ساعت ده شب پخش شده بود گفت که ملت مصر نباید از شنیدن اسم سکولاریسم نگران شوند، چون یک دولت سکولار با دین مخالف نیست.. در واقع سکولار جدید با دین تعارضی ندارد بلکه با آن هم‌زیستی سالمی نیز برقرار می‌کند.

جلیک در ادامه گفت که این سخنان اردوغان مربوط به تجربه ترکیه در اوضاع کنونی است. در حال حاضر سکولاریسم اساس سیاست ترکیه را تشکیل می‌دهد اما در عین حال به همه ارزش‌های دموکراسی نیز احترام می‌گذارد و در واقع خصومت دولت ترکیه با دین پایان گرفته است و به همه آموزه‌های مرتبط به آیین‌ها و آداب و رسوم اجتماعی احترام می‌گذارد.

من گفتم سکولاریسمی که اکنون در ترکیه اجرا می‌شود با سکولاریسمی که در دهه سوم قرن گذشته اجرا می‌شد بسیار متفاوت است. در آغاز یک سکولار به شدت با دین مخالف بود و آموزه‌های دینی را تحت هیچ عنوان نمی‌پذیرفت تا آنجا که حتی آوردن اسم اسلام را منع کرده بود و به جا آوردن فریضه نماز را دلیلی برای اخراج افراد از ارتش قرار می‌داد. محاکمه و به زندان افتادن اردوغان نیز به دلیل سرودن شعری دینی هم نمونه‌ای دیگر از اعمال سرکوب‌گرانه‌ای بود که به نام سکولاریسم انجام می‌گرفت. اما رشد دموکراسی باعث کاسته شدن از شدت و غلو سکولاریسم شد تا آنجا که سرانجام با دین آشتی کرد. چون کسب تایید مردم ترکیه که اکثر آن‌ها مسلمان هستند باعث شد اندیشمندان سکولار را به فکر بیاندازد و به آن‌ها بفهماند که باید به فرهنگ و آداب و رسوم دینی مردم احترام گذاشت.

من همچنین گفتم که سکولاریسم امروز یک اصطلاح با مفهومی گسترده است و چندین تاویل و تفسیر را در خود جای می‌دهد. سکولار در فرانسه با دین دشمن است، در انگلیس با دین آشتی کرده است چون ملکه انگلستان در راس کلیسای انگلیس قرار می‌گیرد. این گونه است که این اصطلاح هم معنای نفی دین را در خود دارد و هم قبول آن را. یعنی این اصطلاح هم می‌تواند در را برای حضور دین در دانشگاه باز کند و هم می‌تواند کاری جز تضعیف و خوارکردن دین نداشته باشد. این همان معنایی است که عبدالوهاب المسیری در تبین تفاوت سکولاریسم همه‌جانبه و سکولار جزئی بیان کرده است.

عمر جلیک به حرف‌های من اعتراضی نکرد اما سرش را تکان داد و گفت که شما که به سکولاریسم فرانسه و انگلیس اشاره کردید باید اشاره می‌کردید که اردوغان در سخنانش به سکولاریسم ترکیه اشاره داشته است. مسئله به اینجا ختم نشد و وقتی که نوبت احمد داود اوغلو برای صحبت کردن رسید، او شدیدا علاقه داشت اشتباه لفظی اردوغان در قاهره را اصلاح کند. به همین دلیل گفت که بسیاری سخنان اردوغان را درست متوجه نشدند. چون وقتی اردوغان درمورد سکولاریسم صحبت می‌کرد منظورش اجرای سکولاریسم ترکیه بود که بر اساس دموکراسی پایه‌گذاری شده است. دموکراسی که با خود آزادی، حضور افراد مختلف و برابری برای تمام شهروندان را دربردارد و هر اندازه که شهروندان از نظر فکری و وابستگی‌های دینی خود متفاوت باشند باز هم برابرند.

این گفتگو آغاز بحث طولانی بود که در آن روشنفکران ترک اصرار داشتند بگویند که سکولاریسم ترکیه با تمام انواع آن در جهان عرب و اسلام کاملا متفاوت است و به هیچ وجه به معنای کفر و یا ضد دین بودن نیست و تحت هیچ عنوان این سکولاریسم رایج در ترکیه نسخه‌ای بدلی از نمونه فرانسوی خود نیست و از سکولاریسم انگلیس هم بسیار پیشرفته‌تر است.

در ادامه، گفته‌های یک استاد دانشگاه به نام دکتر سمیر صالحه توجه من را بیشتر به خود جلب کرد. او می‌گفت که اردوغان پس از پانزده سال به مصر سفر کرد تا با یک تیر دو هدف را نشانه برود. اردوغان با هوش سیاسی که دارد می‌داند که گفته‌هایش خطاب به مردم عادی مصر نخواهد بود و قصد هم ندارد که نخبگان مصر را به سکولاریسم دعوت کند. بلکه او می‌خواست حداقل چهار پیام برای کسانی داشته باشد که به این موضوع علاقه دارند. یکی جنبش‌های اسلامی در تمام جهان اسلام است که قصد دارند در دولت مشارکت داشته باشند، مخصوصا کشورهایی که بهار عربی را تجربه می‌کنند. جنبش‌هایی که در این بازی توازن

زمان انتشار : 1391-01-29