«علامه مدرس»، که در میان طلاب حوزه به «مدرس افغانی» شهرت داشت فقیه، ادیب و از مفاخر کم نظیر حوزه‌های علمیه شناخته می‌شود.
«علامه مدرس افغانی» چهره‌ای کم نظیر در حوزه‌های علمیه
ببه گزارش الأمه:
«علامه مدرس»، که در میان طلاب حوزه به «مدرس افغانی» شهرت داشت فقیه، ادیب و از مفاخر کم نظیر حوزه‌های علمیه بود.
آیت الله محمد علی مدرس، «فرزند مراد علی»، در سال ۱۲۸۴ خورشیدی در روستای «خاربید» شهرستان «جاغوری» در افغانستان، دیده به جهان گشود.
مراد علی، پدر مدرس، که فردی متدین و نظامی و صاحب منصب در ارتش تازه تأسیس افغانستان بود، که به خاطر رعایت کردن برخی دستورات شرعی و سرپیچی از دستورات مافوق، میان وی و افسر مافوقش، مشاجره صورت گرفت و مراد علی بر روی افسر اسلحه کشید.
آنگونه که در کتاب «عالمان شیعه غزنی» آمده است، مراد علی را محاکمه نظامی کرده و به اعدام محکوم می‌کنند، تا زمان اجرای حکم، وی را در قلعه‌ای زندانی کردند، اقوام و بستگان مراد علی که از محکومیت ایشان مطلع می‌گردند، وی را مخفیانه از زندان بیرون می‌کنند.
مراد علی با نجات یافتن از زندان، متوجه می‌شود که همسرش درگذشته و وی محمد علی، را که هنوز شیر خوار بوده است، با خود گرفته و رهسپار روسیه می‌شود.
همزمان با رسیدن مراد علی به روسیه، انقلاب کمونیستی در آن کشور رخ می‌دهد، و مراد به خاطر عقیده و نجات جان خود، پس از چندی اقامت در روسیه، راهی ایران می‌شود، و از طریق مرز «سرخس» خود را به شهر مشهد مقدس می‌رساند.
آنگونه که در کتاب «عالمان شعیه غزنی» آمده است، مدرس، در سن ۱۵ سالگی به تحصیل علوم مقدماتی اقدام نمود و بر اثر استعداد سرشار خود در حدود ۳ سال، در حوزه علمیه مشهد، علوم صرف، نحو و منطق را نزد مرحوم «ادیب نیشابوری» اول و دوم فراگرفت.
استاد حدود ۱۸ ساله بود که پدرش را از دست داد و در سن ۱۹ سالگی تصمیم گرفت تا رهسپار نجف اشرف گردد؛ این تصمیم را با یکی از دوستان طلبه خود در میان می‌گذارد، وی نیز اظهار علاقه می‌کند که در این سفر همراه ایشان به نجف اشرف برود.
هجرت به نجف اشرف
مدرس در سال ۱۳۰۴ خورشیدی با پای پیاده مشهد را به مقصد کربلا ترک می‌کند و نرسیده به شهر قم مریض می‌شود، در کاروانسرایی که حدود ۳۰ کیلومتر با قم فاصله داشته است، با بیماری دست و پنجه نرم می‌کند.
پس از گذشت چند هفته از مریضی استاد، مرحوم آیت الله العظمی «شیخ عبد الکریم حائری (ره)» از این قضیه مطلع می‌گردد، ایشان را به قم آورده و در مدرسه دارالشفاء اسکان داده و تحت درمان قرار می‌دهد.
وی بعد از بهبودی ضمن تشکر از آیت الله حائری و طلاب حوزه علمیه قم، راه نجف را در پیش می‌گیرد و با رسیدن به مرز عراق توسط مرزبانان عراقی دستگیر و وی را به ایران بر می‌گردانند.
وی در ۲ نوبت دیگر هم هنگام خروج از مرز دستگیر می‌شود و در مرتبه چهارم موفق به ورود به خاک عراق می‌شود و خود را به کاظمین می‌رساند.
یکماه در کاظمین به کارگری مشغول می‌شود و بعد عازم کربلا می‌شود و سرانجام بعد از سختی‌های بسیار خود را به کربلا می‌رساند.
نحوه تحصیل در نجف
آیت الله مدرس، بعد از مدتی اقامت در کربلا برای ادامه تحصیل راهی نجف شد و آنگونه که در احوال وی نقل کردند وی حدود ۲ سال، شب‌ها را در گوشه‌های صحن حضرت امیر المومنین (ع) صبح می‌نمود، برای شستن خود و لباس‌هایش، هر جمعه بعد از نماز صبح، راه کوفه، حدود ۱۵ کیلومتری نجف، را در پیش می‌گرفت و در نهر فرات، خود و لباس‌هایش را می‌شست.
علامه مدرس، در دوران مختلف از محضر شخصیت‌های بزرگ، مانند حضرات آیات «شیخ محمد رشتی»، «بادکوبه ای»، «ضیا عراقی»، «نائینی»، «شیخ محمد حسین کاشف الغطاء»، «سید ابوالحسن اصفهانی»، «محمد علی کاظمی»، «سید محسن حکیم» و «سید ابوالحسن خویی» بهره‌های فراوان برد.
وی همچنین از مراجع بزرگ شیعه همانند «آیت الله ضیا عراقی»، «آیت الله العظمی نائینی»، «آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی»، «آیت الله العظمی محمد علی کاظمی»، «آیت الله شیخ آقا بزرگ تهرانی»، «آیت الله العظمی خویی» و «آیت الله العظمی شهید سید محمد باقر صدر» اجتهاد نامه‌ها و اجازه‌نامه‌هایی را دریافت کرده بود.
این چهره برجسته علمی، پس از چند سال تدریس در حوزه بزرگ نجف اشرف، به دستور مرجع تقلید شیعان جهان، حضرت «آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی»، در سال ۱۳۱۷ خورشیدی، برای سر و سامان بخشیدن به حوزه‌های علمیه افغانستان، به کشورش بازگشت، و در زادگاهش مدرسه علمیه‌ای را بنا کرد و به مدت ۵ سال در این منطقه مشغول تربیت طلاب جوان گردید.
بعد از ۵ سال اقامت در افغانستان، وی به نجف اشرف بازگشت و طبق سفارش آیت الله اصفهانی، برای تدریس، به سامراء رفت و بعد از ۲ سال تدریس در این شهر، آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی، وی را به عنوان وکیل تام الاختیار خود به افغانستان فرستاد.
با رحلت آیت الله اصفهانی، مدرس یک سال دیگر در افغانستان ماند و در سال ۱۳۲۶ خورشیدی، دوباره به نجف اشرف بازگشت و مشغول تدریس شد.
انگونه که در کتاب «مشاهیر تشیع در افغانستان» و کتاب «عالمان شیعه غزنی» آمده است، در سال ۱۳۵۳ خورشیدی، رژیم بعث عراق شبانگاه به خانه مدرس یورش برده، وی را با خود بردند. بعد از چند روز زندانی کردن و بعد از چند روز آزار و اذیت، از استاد التزام گرفت که از عراق خارج کرد.
استاد پس از آزادی، در محرم سال ۱۳۵۴ ، وارد ایران شد.
در قم و مشهد
با ورود وی به مشهد، روحانیون این شهر از وی خواهش کردند که در حوزه علمیه مشهد مشغول تدریس شود، اما بر اثر تقاضای بسیار برخی از مراجع قم، وی در این شهر اقامت گزید و به تدریس مشغول شد.
آثار
از این فقیه و مدرس افغانستانی، آثار مکتوب فراوانی به زبان عربی بر جا مانده است که برخی هنوز چاپ و منتشر نشده است.
مهمترین آثار وی عبارتند از: «مکررات المدرس»، «شرح سیوطی چهار جلد»؛ «الکلام المفید للمدرس و المستفید فی شرح صمدیه»؛ «المدرس الافضل فی المطول، هفت جلد»؛ «شواهد المنتخبت»؛ «رفع الغایشه من غوامض الحاشیه»؛ «اعراب سورت الفاتحت»؛ «تصحیح و تعلیقه جامع المقدمات دو جلد»؛ «شرح شواهد سیوطی»؛ «تکملت المکررات»؛ «اعراب تمام قرآن (مخطوط)»؛ «القواعد الادبیه فی توضیح شرح عوامل فی النحو»؛ «القواعد النحویه در شرح عوامل ملا محسن» و حدود چهار هزار نوار کاست درسی.
این عالم دینی در ۵ شهریور/سنبله سال ۱۳۶۵ در سن ۸۱ سالگی در اثر بیماری تنفسی از دنیا رفت و در جوار مرقد حضرت معصومه (س) در شهر قم به خاک سپرده شد.
منبع: فارس
